Hàng ngàn hợp chất chưa xác định trong vape hé lộ mặt tối ít ai biết

Nhiều người hút thuốc từng cân nhắc việc từ bỏ và thực tế cho thấy gần 70% người sử dụng thuốc lá cho biết họ có ý định cai thuốc. 

Việc ngưng hút thuốc không chỉ là một lựa chọn cá nhân mà còn là quyết định có tác động tích cực đến sức khỏe tổng thể. Hút thuốc được xem là tác nhân gây hại cho hầu hết mọi cơ quan trong cơ thể, trong đó có tim – cơ quan sống còn của hệ tuần hoàn.

Theo thống kê, khoảng 1/3 số ca tử vong do bệnh tim có liên quan đến hành vi hút thuốc hoặc phơi nhiễm thụ động với khói thuốc. 

Trong quá trình tìm kiếm phương pháp thay thế, nhiều người chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử với kỳ vọng đây sẽ là bước đệm giúp giảm dần sự phụ thuộc vào nicotin.

Thuốc lá điện tử, bao gồm cả loại dùng 1 lần và loại có thể tái sử dụng, thường được quảng bá như lựa chọn ít độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống.

Bác sĩ Michael Blaha, Giám đốc Nghiên cứu Lâm sàng tại Trung tâm Phòng ngừa Bệnh tim mạch Ciccarone, Đại học Johns Hopkins, đã đưa ra các phân tích dựa trên nghiên cứu lâm sàng và bằng chứng thực nghiệm để làm sáng tỏ những khía cạnh sức khỏe liên quan đến thuốc lá điện tử.

 Ít độc hơn không có nghĩa là an toàn

Thuốc lá điện tử hoạt động bằng cách làm nóng dung dịch chứa nicotin, thường chiết xuất từ thuốc lá cùng với các hương liệu và nhiều hợp chất hóa học khác để tạo thành khí dung (aerosol) mà người dùng hít vào. 

Không giống như khói thuốc lá truyền thống vốn chứa hơn 7.000 chất hóa học, trong đó nhiều chất đã được chứng minh là độc hại, khí dung từ thuốc lá điện tử được cho là ít thành phần gây hại hơn.

Tuy nhiên, theo bác sĩ Michael Blaha, điều này không đồng nghĩa với việc thuốc lá điện tử an toàn. 

“Dù chưa xác định chính xác toàn bộ các chất có mặt trong khí dung của thuốc lá điện tử, người dùng vẫn đang tiếp xúc với các hợp chất có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt là hệ hô hấp”, ông nhấn mạnh.

Một minh chứng rõ ràng cho rủi ro này là đợt bùng phát tổn thương phổi cấp tính liên quan đến thuốc lá điện tử tại Hoa Kỳ trong năm 2019-2020. 

Tính đến tháng 2/2020, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã ghi nhận 2.807 ca tổn thương phổi cấp (được đặt tên là EVALI) và 68 ca tử vong.

Phân tích từ CDC cho thấy phần lớn bệnh nhân EVALI sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử chứa THC – thành phần hoạt chất trong cần sa và nhiều trường hợp có liên quan đến việc sử dụng tinh dầu không rõ nguồn gốc hoặc đã qua điều chế. 

Vitamin E acetate, một chất làm đặc thường được thêm vào các sản phẩm thuốc lá điện tử chứa THC trên thị trường chợ đen, được phát hiện trong mẫu dịch phổi của tất cả các bệnh nhân EVALI được kiểm nghiệm.

Đáng chú ý, một nghiên cứu được công bố bởi Đại học Johns Hopkins vào tháng 10/2021 cho thấy thuốc lá điện tử chứa hàng ngàn hợp chất hóa học, trong đó phần lớn chưa được xác định rõ. 

Nhóm nghiên cứu đã phát hiện một số thành phần đáng lo ngại như caffeine, 1 loại thuốc trừ sâu, 3 hợp chất chưa từng được ghi nhận trước đây trong thuốc lá điện tử và 2 hương liệu có thể gây kích ứng đường hô hấp hoặc tác động độc tính tiềm ẩn.

Những phát hiện này đặt ra nghi vấn về mức độ an toàn thực sự của thuốc lá điện tử, đặc biệt khi thành phần sản phẩm vẫn còn nhiều ẩn số và chưa được kiểm soát đồng bộ.

Không phải là phương pháp cai thuốc được công nhận

Nicotin là thành phần chính trong cả thuốc lá điếu và thuốc lá điện tử. Đây là chất gây nghiện mạnh. Nó kích thích não bộ, tạo cảm giác thèm thuốc và khiến người dùng rơi vào trạng thái vật vã khi cố gắng từ bỏ. 

Về mặt sinh lý, nicotin gây co mạch, làm tăng huyết áp, thúc đẩy sản sinh adrenaline và đẩy nhanh nhịp tim. Những thay đổi này làm gia tăng nguy cơ tổn thương tim mạch, đặc biệt ở người sử dụng kéo dài.

Bác sĩ Michael Blaha cảnh báo rằng: “Mọi người cần hiểu rằng thuốc lá điện tử có khả năng gây nguy hiểm cho sức khỏe. Dữ liệu mới cho thấy việc sử dụng thuốc lá điện tử kết hợp với hút thuốc lá là nguyên nhân gây ra bệnh phổi mạn tính, hen suyễn và bệnh tim mạch”. 

Cả thuốc lá điện tử và thuốc lá điếu đều cung cấp nicotin. Các nghiên cứu cho thấy mức độ lệ thuộc mà nicotin tạo ra có thể tương đương với heroin hoặc cocaine. 

Theo bác sĩ Michael Blaha, nhiều người sử dụng thuốc lá điện tử có xu hướng tiêu thụ nicotin ở liều cao hơn so với thuốc lá thông thường. Hệ quả là cơ thể tiếp nhận lượng nicotin lớn hơn mà không có sự kiểm soát rõ ràng.

Một vấn đề khác đang được đặt ra là mối liên hệ giữa thuốc lá điện tử và hành vi hút thuốc lá sau này. 

Dù được quảng bá như một giải pháp hỗ trợ cai thuốc lá, thuốc lá điện tử chưa từng được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ phê duyệt với vai trò này. Bằng chứng khoa học hiện có cho thấy hiệu quả của thuốc lá điện tử trong việc giúp người dùng từ bỏ nicotin còn rất hạn chế.

Một nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng phần lớn người có ý định sử dụng thuốc lá điện tử để cai thuốc cuối cùng vẫn tiếp tục hút cả thuốc lá truyền thống lẫn thuốc lá điện tử. Tình trạng sử dụng kép khiến nỗ lực cai nghiện trở nên phức tạp và kéo dài hơn.

Thế hệ trẻ và làn sóng nghiện nicotin mới

Trong những năm gần đây, thuốc lá điện tử đã vượt qua thuốc lá điếu để trở thành sản phẩm nicotin phổ biến nhất trong giới trẻ. Đặc biệt, thiết bị dùng 1 lần chiếm tỷ lệ sử dụng cao vượt trội. 

Theo Khảo sát Thuốc lá Thanh thiếu niên Quốc gia năm 2021, hơn 2 triệu học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông tại Hoa Kỳ đã từng sử dụng thuốc lá điện tử, gần 85% trong số đó chọn sản phẩm có hương vị.

Bác sĩ Michael Blaha chỉ ra 3 yếu tố khiến thuốc lá điện tử thu hút thanh thiếu niên: “Nhiều em cho rằng thuốc lá điện tử ít độc hại hơn thuốc lá truyền thống. Giá thành thấp cũng là một lý do phổ biến. Ngoài ra, thuốc lá điện tử không tạo khói và ít mùi nên dễ qua mặt người lớn, giảm cảm giác bị kỳ thị”, ông phân tích.

Blaha cảnh báo về xu hướng ngày càng nhiều thanh thiếu niên bắt đầu sử dụng nicotin thông qua thuốc lá điện tử. 

Ông cho rằng điều đáng lo ngại nhất là những người vốn sẽ không bao giờ hút thuốc, đặc biệt là giới trẻ, nay lại hình thành thói quen sử dụng nicotin. 

Mặc dù tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên đã giảm nhẹ từ năm 2020, một phần do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 và sự giám sát chặt chẽ hơn từ gia đình, xu hướng này vẫn khó kiểm soát. 

Blaha lưu ý rằng dữ liệu khảo sát có thể chưa phản ánh đầy đủ thực tế. Thanh thiếu niên thường thay đổi thói quen sử dụng nhanh chóng và có thể không coi các thiết bị như puff bar (một loại thuốc lá điện tử dùng một lần) là một dạng thuốc lá điện tử.

Báo cáo cùng kỳ của CDC cho biết tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử dùng một lần đã tăng 1.000% ở học sinh trung học phổ thông và 400% ở học sinh trung học cơ sở so với năm 2019.