Bác Hồ, một trong những nhân vật lịch sử vĩ đại của Việt Nam, đã có những năm tháng thơ ấu gắn bó với làng Dương Nỗ, thành phố Huế. Đây là nơi Người được cha khai tâm bằng hai chữ “nhân” và “nghĩa”, những giá trị cốt lõi đã định hình nên con người và sự nghiệp của Người sau này.
Theo tài liệu lưu trữ tại Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế, Bác Hồ xuất thân từ một gia đình nhà Nho nghèo nhưng giàu truyền thống yêu nước. Thân sinh của Người là cụ Nguyễn Sinh Sắc, một người có học vị Phó bảng. Dù trở thành người cộng sản, Bác Hồ vẫn tự nhận mình là “thành phần nhà Nho”. Chính từ nền tảng này, cậu bé Nguyễn Sinh Cung mới lên 5 tuổi đã rời quê, cùng mẹ và anh trai theo cha vào Huế năm 1895. Từ đó, Huế trở thành quê hương thứ hai của Người, nơi Người sống, học tập, lao động và trưởng thành trong gần 10 năm (1895-1901 và 1906-1909).
Làng Dương Nỗ – Nơi Khai Tâm Hai Chữ “Nhân” và “Nghĩa”
Làng Dương Nỗ (nay thuộc phường Dương Nỗ, quận Thuận Hóa, thành phố Huế) là nơi chứng kiến những năm tháng Bác Hồ lớn lên và bắt đầu đi học (1898-1900). Những năm tháng sống ở đây, hồn đất và tình người đã góp phần hun đúc nên người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành với trí tuệ lỗi lạc, trái tim nhiệt huyết, tâm hồn thanh cao và lòng yêu quê hương đất nước, đồng bào, chuyển hóa thành khát vọng cứu nước, cứu dân.
Bốn di tích lưu niệm quý báu về thời thơ ấu của Bác Hồ tại làng Dương Nỗ gồm Nhà lưu niệm, Đình làng, Am Bà, và Bến Đá, đã được gìn giữ suốt hơn một thế kỷ qua. Những di tích này minh chứng cho tình cảm và lòng kính trọng của nhân dân Huế đối với Người. Riêng Nhà lưu niệm và Đình làng đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2020.
Ông Trần Đại Sấm, Trưởng ban nghi lễ làng Dương Nỗ, cho biết làng được xây dựng từ thời vua Lê Thánh Tông (1471), trên nền đất sông Phổ Lợi. Đây là một làng quê sầm uất, có truyền thống văn, võ. Quá trình khai phá bằng sức lao động của người nông dân đã biến làng Dương Nỗ thành mảnh đất trù phú với những cánh đồng phì nhiêu và vườn cây trái quanh năm xanh tốt.
Năm Mậu Tuất 1898, cụ Nguyễn Sinh Sắc được ông Nguyễn Sĩ Độ mời về làng Dương Nỗ để dạy học cho các con của mình. Cụ để vợ ở lại Thành nội (nhà 112 Mai Thúc Loan hiện nay), dẫn theo hai người con Nguyễn Sinh Khiêm và Nguyễn Sinh Cung về Dương Nỗ. Tại đây, cụ Nguyễn Sinh Sắc được gia đình ông Độ giao cho ngôi nhà tranh ba gian hai chái bên bờ sông Phổ Lợi hiền hòa, làm chỗ ở và mở lớp dạy học. Trong chính ngôi nhà này, cậu học trò Nguyễn Sinh Cung được người thầy và cũng là cha của mình khai tâm bằng những bài học chữ Hán đầu tiên, trong đó có hai chữ “nhân” và “nghĩa”.
Theo Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế, học trò của cụ Nguyễn Sinh Sắc lúc bấy giờ gồm học sinh lớn chuẩn bị thi Hương như Nguyễn Viết Kiến, Nguyễn Sĩ Kính, Nguyễn Sĩ Mại và học sinh mới như Nguyễn Sĩ Khuyến. Cậu bé Nguyễn Sinh Cung, khi đó 8 tuổi, được cụ Nguyễn Sinh Sắc giao cho Nguyễn Sĩ Khuyến (khi đó 12 tuổi) kèm học.
Bắt đầu học chữ Hán, cậu bé Nguyễn Sinh Cung mới tập viết hàng tư, nhưng người học trò nhỏ ấy đã tỏ ra rất thông minh. Sách Luận ngữ 1 tập 8 tờ, 1 tờ 16 hàng, học vài ba lần là có thể xếp sách lại đọc được. Học xong, cậu bé Nguyễn Sinh Cung thường ra Đình làng hay xuống Am Bà chơi, hoặc ra câu cá dưới bến.
“Trước ngôi Nhà lưu niệm có một bến nước, Bác hay ra đó tắm giặt và hóng mát. Tôi được nghe kể, ngày xưa, đây là một mỏm đất nhỏ bên bờ sông Phổ Lợi, người nông dân mỗi khi đi làm đồng về hay xuống tắm, rửa, đã đem theo đá đến xếp chồng lên cho dễ đứng, khỏi trơn trượt nên được gọi là Bến Đá. Lúc còn ở đây, Bác hay ra bến hóng mát những trưa hè. Người cũng hay lui tới Đình làng, Am Bà để vui chơi, học bài. Đến nay, những dấu ấn đặc biệt đó vẫn còn lưu lại trên các công trình và trở thành di sản vô giá của nhân dân xứ Huế,” ông Sấm chia sẻ.
Vùng Đất Hai Sông Vào Hội
Trong những ngày tháng 5 lịch sử, chúng tôi tìm về Nhà lưu niệm Bác Hồ ở làng Dương Nỗ và được nhân viên hướng dẫn chỉ cho bản viết tay của ông Nguyễn Sĩ Tích, cháu nội của ông Nguyễn Sĩ Độ, đang trưng bày tại đây. Bản viết tay tiết lộ nguồn gốc căn nhà mà cụ Nguyễn Sinh Sắc cùng các con ở, mở lớp dạy học, trước vốn là nhà của em trai ông Độ, thời điểm đó chưa lập gia đình và làm thủ kho cho triều đình nhà Nguyễn. Do một số tài sản trong kho bị mất, người này buộc phải bán nhà cho anh trai để lấy tiền đền bù. Sau này, ông Độ giao nhà cho con là Nguyễn Sĩ Khuyến ở.
Trải qua thời gian, nhà bị xuống cấp và được Nhà nước tu sửa năm 1978 để làm nơi lưu niệm thời thơ ấu của Bác Hồ. Ngày nay, nơi đây trở thành “địa chỉ đỏ” để giáo dục các thế hệ trẻ về lòng yêu nước và truyền thống cách mạng của dân tộc, mà chính Chủ tịch Hồ Chí Minh là người dẫn dắt.
Những ngày này, tại không gian trung tâm kéo dài từ Đình làng đến Nhà lưu niệm bên dòng sông Phổ Lợi trong xanh, người dân Dương Nỗ náo nức tổ chức ngày hội “Dương Nỗ – Hành trình tháng Năm”, hướng tới kỷ niệm 135 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890-19/5/2025). Sự kiện được tổ chức liên tục từ ngày 16 đến 19/5. Trong những ngày lễ hội, du khách và nhân dân được hòa mình vào các nghi thức trọng thể tri ân Chủ tịch Hồ Chí Minh, như lễ rước và dâng hoa sen lên Người, trải nghiệm những sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo.
Tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Huế, cho biết ngày hội làng Dương Nỗ trở thành điểm hẹn văn hóa đặc biệt trong hành trình tháng 5 nhớ Bác, góp phần gắn kết giữa di tích với cộng đồng, nâng cao nhận thức về bảo tồn và phát huy giá trị di sản, phát triển du lịch. Sự kiện như một lời tri ân đến những cống hiến, hy sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh cho đất nước, dân tộc, và tình cảm thiết tha của nhân dân với Người.
Ông Trần Đại Sấm cho biết, Dương Nỗ ngày nay là một phường rộng lớn, nằm giữa hai con sông Hương và Phổ Lợi. Đây còn là vùng đất hiếu học, có người từng đỗ đạt tiến sĩ thời Nguyễn và nhiều nhà thờ họ được gìn giữ nguyên vẹn, trong đó nổi tiếng là Thất tộc từ đường, nơi thờ 7 họ lớn, có công với làng nước của Dương Nỗ.
Bên cạnh đó, địa phương này còn tập trung nhiều làng nghề truyền thống nổi tiếng, như nghề tranh dân gian làng Sình, hoa giấy Thanh Tiên, bánh tét, bánh chưng Phú Dương, chạm khắc, khảm xà cừ, đóng chải truyền thống… mà chỉ có những người thợ làng Dương Nỗ mới đạt đến độ tinh hoa.
Theo đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã năm 2025 của UBND thành phố Huế, trong số 133 đơn vị hành chính cấp xã hiện có, phường Dương Nỗ là địa bàn duy nhất được giữ nguyên hiện trạng, không thuộc diện sáp nhập. Phường này được thành lập đầu năm 2025 trên cơ sở sáp nhập các xã Phú Dương, Phú Mậu và Phú Thanh, khi Huế lên thành phố trực thuộc Trung ương.
Kết Luận
Làng Dương Nỗ không chỉ là nơi Bác Hồ được cha khai tâm bằng hai chữ “nhân” và “nghĩa”, mà còn là nơi lưu giữ những dấu ấn lịch sử quan trọng của Người. Những di tích và sự kiện văn hóa tại đây không chỉ góp phần giáo dục thế hệ trẻ về lòng yêu nước mà còn tôn vinh những giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc. Hãy đến với làng Dương Nỗ để cảm nhận sâu sắc hơn về cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, và để tri ân những đóng góp to lớn của Người cho đất nước.
Tài liệu tham khảo:
- Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế
- UBND thành phố Huế
