Luật AI phải bảo đảm con người luôn kiểm soát trí tuệ nhân tạo

Sáng 9/10, Diễn đàn Trí tuệ Nhân tạo Việt Nam (AI360) 2025 đã chính thức khai mạc, quy tụ hơn 300 lãnh đạo, chuyên gia và doanh nghiệp công nghệ. 

Diễn đàn năm nay với chủ đề “Xây dựng Doanh nghiệp và Xã hội Thông minh cùng AI”, sự kiện không chỉ vẽ nên bức tranh toàn cảnh về một thị trường trí tuệ nhân tạo (AI) đang tăng trưởng vũ bão mà còn tập trung giải quyết một trong những bài toán cấp thiết nhất của quốc gia: nâng cao hiệu quả mô hình chính quyền hai cấp vừa được triển khai.

Cơ hội vàng và những điểm nghẽn cần tháo gỡ

Báo cáo từ Google cho thấy, thị trường AI Việt Nam đang chứng tỏ vị thế là một trong những thị trường phát triển nhanh nhất khu vực, với giá trị dự kiến đạt 1,52 tỷ USD vào năm 2030.

Tốc độ ứng dụng AI trong doanh nghiệp cũng vô cùng ấn tượng – chỉ riêng năm 2024, trung bình mỗi giờ có thêm năm doanh nghiệp bắt đầu ứng dụng công nghệ này. 

Vị thế của Việt Nam trên bản đồ AI thế giới cũng ngày càng được khẳng định, xếp thứ 59/193 quốc gia và thuộc Top 5 ASEAN về chỉ số sẵn sàng AI toàn cầu. Dòng vốn đầu tư vào các doanh nghiệp AI trong nước đã tăng vọt gấp 8 lần, từ 10 triệu USD năm 2023 lên 80 triệu USD vào năm 2024.

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội lớn, con đường phát triển AI tại nước ta đang đối mặt không ít thách thức, cản trở sự phát triển kinh tế xã hội như thiếu hụt nhân lực chất lượng cao (45% đơn vị cung cấp AI gặp khó khăn), cơ sở hạ tầng dữ liệu và tính toán còn hạn chế (23%), và thiếu hành lang pháp lý rõ ràng (30%). 

Đặc biệt, vấn đề dữ liệu được xem là “điểm nghẽn cốt lõi”, khi 50% đơn vị cung cấp cho biết dữ liệu ít hoặc không tiếp cận được bộ chuẩn và 57% các tổ chức thừa nhận dữ liệu của họ chưa sẵn sàng cho AI.

Phát biểu tại diễn đàn, ông Nguyễn Văn Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ CNTT Việt Nam (VINASA), nhấn mạnh về sự thay đổi trong tư duy tiếp cận AI: “Nếu năm 2023 là “The Year of POCs” (năm của các dự án thử nghiệm), thì năm 2025 đã là “The Year of Business Value” (năm của giá trị kinh doanh thực tế)”. 

Ông cho rằng đây là “cơ hội vàng để tăng tốc phát triển” cho Việt Nam và nhiệm vụ cấp thiết hiện nay là chuyển đổi tư duy từ thử nghiệm sang tạo ra giá trị kinh doanh thực tiễn, chuẩn hóa năng lực và xây dựng một hệ sinh thái kết nối toàn diện.

Lời giải bài toán cho chính quyền hai cấp

Một trong những tâm điểm của AI360 là việc ứng dụng AI để giải quyết các thách thức của mô hình chính quyền hai cấp, bắt đầu có hiệu lực từ tháng 7. Việc tinh gọn bộ máy, giảm cấp huyện đã gây áp lực khổng lồ lên đội ngũ nhân sự cơ sở, dẫn đến tình trạng quá tải công việc và những lo ngại về hiệu quả hoạt động.

Theo ông Trần Huy Tùng, Giám đốc R&D Elcom Corporation, mô hình mới khiến một lãnh đạo cấp tỉnh có thể phải quản lý gần 100 đơn vị hành chính cấp xã, thay vì khoảng 10 huyện như trước đây. Điều này cùng với năng lực của cán bộ cơ sở còn yếu đã bộc lộ nhiều bất cập. 

Ông Tùng chia sẻ kinh nghiệm từ các quốc gia thành công như Đan Mạch hay Estonia, nhấn mạnh hai yếu tố then chốt: Sự cam kết của lãnh đạo và việc mạnh dạn áp dụng công nghệ mới.

Theo ông Tùng, AI được xem là công cụ chiến lược để giải quyết các vấn đề này như

Trợ lý AI cho cán bộ cơ sở: Một thống kê cho thấy, nếu có trợ lý ảo 24/7 hướng dẫn nghiệp vụ, cán bộ có thể giảm 60% thời gian tra cứu và nâng cao chất lượng hồ sơ. Các trợ lý này giúp cán bộ tự tin hơn trong việc xử lý quy trình và hỗ trợ người dân.

Tự động hóa dịch vụ công: Chatbot có khả năng xử lý tới 70% các yêu cầu thường gặp của người dân, tự động phân loại và chuyển hướng hồ sơ. Tại Hà Nội, AI đã được ứng dụng để phân loại hàng chục ngàn phản ánh, kiến nghị của người dân mỗi tháng và hướng dẫn thủ tục hành chính, đặc biệt hữu ích khi các quy trình liên tục thay đổi.

Tối ưu hóa vận hành: Việc kết hợp AI và tự động hóa quy trình bằng robot (RPA) có thể giảm 40-60% thời gian xử lý công việc, giúp dự báo khối lượng công việc và điều phối nhân sự hiệu quả hơn.

Tại phiên thảo luận bàn tròn, các chuyên gia đã đi sâu vào những vấn đề thực tiễn. Ông Đinh Hoàng Kiên, CEO VedaX, chỉ ra hai vướng mắc lớn nhất khi triển khai AI tại địa phương là “không biết định giá bao nhiêu tiền” và “nỗi sợ AI trả lời sai”.

Về vấn đề này, Tiến sĩ Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) – đang tham gia soạn thảo Luật AI sẽ trình Quốc hội tới đây – cho biết quan điểm của Chính phủ về công nghệ mới này là rất cởi mở. 

Ông chia sẻ, chính những người làm trong cơ quan nhà nước cũng đang sử dụng AI hàng ngày để giải quyết tình trạng quá tải công việc. Do đó, tinh thần của luật pháp là thúc đẩy mặt tích cực và hạn chế mặt trái của AI: “Phải để cho AI vĩnh viễn dưới sự kiểm soát của con người”, ông Thắng nhấn mạnh. 

Theo đó, Luật AI sẽ quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan, từ nhà phát triển đến người sử dụng, nhưng “luôn luôn phải có một người đứng ra để chịu trách nhiệm trước pháp luật chứ không thể bỏ tù AI được”.

Bên cạnh đó, quan điểm “AI First” cũng đang được đưa vào các chiến lược quốc gia và dự thảo luật. Nguồn lực của nhà nước, từ hạ tầng, dữ liệu đến các quỹ đầu tư, sẽ được ưu tiên cho AI. 

Về phía Chính phủ, Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ Thông tin (Bộ Khoa học Công nghệ), Nguyễn Khắc Lịch khẳng định, Bộ đang cập nhật Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030 và chuẩn bị trình dự thảo Luật AI. 

Cục trưởng Nguyễn Khắc Lịch nhấn mạnh: “Muốn phát triển AI, phải tạo ra thị trường cho AI”. Theo đó, Chính phủ sẽ tăng chi tiêu công và ưu tiên mua sắm các giải pháp công nghệ trong nước để biến thị trường nội địa thành bệ phóng cho doanh nghiệp AI Việt Nam.