Cảnh báo 5 loại thực phẩm chức năng dễ bị làm giả nhất

Thời gian qua, nhiều tỉnh thành trên cả nước đã phát động những chiến dịch đẩy mạnh kiểm tra, xử lý thuốc và thực phẩm chức năng (TPCN) giả, kém chất lượng, trong bối cảnh nhiều vụ việc sai phạm trong sản xuất, buôn bán các mặt hàng trên liên tục được cơ quan công an phát hiện, triệt phá.

Những chiến dịch trên giúp thị trường bán thực phẩm chức năng trở nên “sạch” và minh bạch, an toàn hơn. Nhưng ở chiều ngược lại, nhiều người dân cũng mang tâm lý lo lắng, sợ sẽ không phân biệt được sản phẩm thật – giả, gây ảnh hưởng đến sức khỏe của gia đình.

Bên cạnh đó, hiện nay vẫn còn nhiều ý kiến bày tỏ thắc mắc: Thuốc và TPCN khác nhau thế nào?

Thực phẩm chức năng có phải “tiên dược”?

Trao đổi với phóng viên Dân trí, PGS.TS.DS Nguyễn Tuấn Dũng, nguyên Trưởng bộ môn Dược lâm sàng, Đại học Y Dược TPHCM, cho biết thuốc là chế phẩm có chứa dược chất hoặc dược liệu dùng cho người nhằm mục đích phòng, chẩn đoán, điều trị và giảm nhẹ bệnh, hay điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể người.

Trong khi đó, TPCN là những sản phẩm được dùng để bổ sung thêm vào chế độ ăn uống hàng ngày nhằm duy trì, tăng cường, cải thiện các chức năng của cơ thể con người, giảm nguy cơ mắc bệnh.

Chuyên gia phân tích, thuốc có thành phần gồm hóa dược, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, vaccine và sinh phẩm. Còn TPCN chứa một hoặc nhiều chất, hoặc hỗn hợp các chất như vitamin, khoáng chất, axit amin, axit béo, enzyme, probiotic và chất có hoạt tính sinh học khác.

TPCN cũng có thể chứa chất có nguồn gốc tự nhiên, như động vật, khoáng vật, thực vật dưới dạng chiết xuất, phân lập, cô đặc và chuyển hoá.

Về chỉ định sử dụng, thuốc dùng cho người bệnh. Nhiều loại thuốc cần có đơn của bác sĩ (thuốc kê đơn) và phải tuân thủ liều lượng nghiêm ngặt. Với TPCN, sản phẩm này có thể dùng cho cả người khỏe mạnh lẫn người bệnh (để hỗ trợ), không cần đơn của bác sĩ và có thể dùng thường xuyên, lâu dài (theo khuyến cáo của nhà chuyên môn).

Nếu xét về quy trình kiểm soát, cấp phép, thuốc trải qua quá trình nghiên cứu, thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt để chứng minh tính an toàn và hiệu quả điều trị, được quản lý chặt chẽ bởi Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế).

Trong khi đó, TPCN chủ yếu được tập trung kiểm tra thành phần, vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm, nên được quản lý và cấp phép bởi Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế).

PGS Dũng khẳng định, TPCN không phải là thuốc và không thể thay thế thuốc chữa bệnh. TPCN chỉ là sản phẩm bổ sung giúp cung cấp các dưỡng chất bị thiếu hụt, tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ cải thiện chức năng của các cơ quan.

“Việc quảng cáo TPCN là “tiên dược” hay “trị bách bệnh” là hoàn toàn sai sự thật, vi phạm quy định, có thể gây nguy hiểm cho người tiêu dùng. Nếu người bệnh tin vào những lời quảng cáo này mà bỏ thuốc điều trị để chỉ dùng TPCN, bệnh tình có thể trở nên nặng hơn và khó kiểm soát”, chuyên gia trong lĩnh vực dược lâm sàng nói.

Những suy nghĩ sai lầm về thực phẩm chức năng ở Việt Nam

Nguyên Trưởng bộ môn Dược lâm sàng, Đại học Y Dược TPHCM, cho biết thêm, thời gian qua, thị trường TPCN Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, nhưng cũng đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng về chất lượng, quảng cáo và nhận thức sai lầm của người tiêu dùng, dẫn đến các chiến dịch xử lý cao điểm của cơ quan chức năng.

Một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất là quảng cáo sai sự thật tràn lan. Theo Cục An toàn thực phẩm, có nhiều TPCN được quảng cáo sai sự thật, thổi phồng công dụng như “chữa bách bệnh” đã nói ở trên, hoặc sử dụng hình ảnh bác sĩ, cơ sở y tế uy tín để gây hiểu lầm. Từ đó dẫn tới đánh lừa người tiêu dùng, gây nhầm lẫn TPCN là thuốc, làm lỡ thời gian điều trị bệnh lý.

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng liên tiếp triệt phá nhiều đường dây sản xuất, tiêu thụ sản phẩm TPCN giả, không rõ nguồn gốc hoặc thành phần sai công bố. Nguyên nhân chính là do lợi nhuận cao với chi phí đầu tư thấp, cùng với thủ đoạn tinh vi như gắn mác nhập khẩu hoặc làm giả bao bì, tem nhãn.

Việc sử dụng TPCN giả, kém chất lượng hoặc lạm dụng gây ra nhiều hậu quả khôn lường như tổn thương gan thận, ngộ độc, tương tác thuốc…

Đồng thời, có hàng loạt tin đồn hay những suy nghĩ sai lầm của người tiêu dùng về TPCN. Chuyên gia dẫn chứng, có người coi TPCN chiết xuất từ các thành phần tự nhiên nên dùng nhiều cũng không sao. Thậm chí, TPCN bị gắn vào suy nghĩ thay thế tốt hơn cả thuốc điều trị chính, an toàn và không tác dụng phụ…

Những suy nghĩ sai lầm này dẫn tới việc người tiêu dùng lạm dụng TPCN, hoặc có trường hợp sẵn sàng mua hàng giá rẻ, trôi nổi qua mạng, dẫn tới các hậu quả nghiêm trọng khi dùng.

Để người dân hiểu rõ hơn về TPCN, PGS.TS.DS Nguyễn Tuấn Dũng chỉ rõ, việc tác động của TPCN đến sức khỏe chủ yếu qua 3 cơ chế.

Thứ nhất, cung cấp và bù đắp thiếu hụt. Đây là cơ chế cơ bản nhất, giải quyết vấn đề thiếu hụt vi chất dinh dưỡng, như cung cấp các vitamin (A, D, E, K, nhóm B), khoáng chất (canxi, sắt, kẽm…) mà chế độ ăn hàng ngày không đáp ứng đủ.

Việc bổ sung TPCN chứa canxi, vitamin D có thể giúp bù đắp sự thiếu hụt, hỗ trợ quá trình khoáng hóa xương, tăng mật độ xương và giảm nguy cơ loãng xương. Điều này tăng cường chức năng xương, nhưng không thể “chữa” bệnh loãng xương đã hình thành.

Thứ hai, điều hòa sinh học và tăng cường chức năng. TPCN chứa các hoạt chất sinh học có khả năng điều chỉnh các quá trình sinh lý tự nhiên của cơ thể, như các chiết xuất thảo dược (atiso, bồ công anh, diệp hạ châu…) có công dụng tăng cường trao đổi chất, hỗ trợ chức năng gan (giải độc, bảo vệ tế bào gan) giúp các cơ quan này hoạt động hiệu quả hơn.

Thứ ba, cơ chế bảo vệ tế bào (chống oxy hóa). Đây là cơ chế quan trọng giúp TPCN giảm nguy cơ mắc bệnh, vì có chứa những chất chống oxy hóa (Antioxidants) như vitamin C-E, Beta-carotene, Polyphenols (trong trà xanh), Curcumin (trong nghệ)…

Các chất này trung hòa gốc tự do hình thành do quá trình chuyển hóa, ô nhiễm, căng thẳng. Gốc tự do là nguyên nhân chính gây tổn thương DNA và tế bào, dẫn đến lão hóa và nhiều bệnh mãn tính (tim mạch, ung thư). Bằng cách trung hòa chúng, TPCN giúp bảo vệ cấu trúc tế bào, làm chậm quá trình thoái hóa.

5 loại thực phẩm chức năng dễ bị làm giả nhất

Theo dược sĩ Dương Thị Ngọc Huyền, Phòng Dược sĩ chuyên môn, Hội đồng chuyên môn Dược, Hệ thống Nhà thuốc và Trung tâm tiêm chủng Long Châu, các đối tượng sản xuất hàng giả thường nhắm vào những sản phẩm nổi tiếng, được quảng cáo rầm rộ, nhu cầu sử dụng cao hoặc có giá trị cao để dễ làm giả.

Trong đó, nổi bật lên 5 nhóm sản phẩm.

Một là TPCN giảm cân cấp tốc. Lợi dụng mong muốn của nhiều người về việc giảm cân nhanh, hàng giả thường được trộn lẫn các chất cấm (như sibutramine, phenolphtalein), có thể gây ra các tác dụng phụ liên quan đến tim mạch, thần kinh, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.

Hai là nhóm vitamin/khoáng chất tổng hợp, đặc biệt với các sản phẩm ngoại nhập, phổ biến (như vitamin C, collagen, dầu cá), do dễ làm nhái bao bì các thương hiệu nước ngoài nổi tiếng.

Ba là TPCN hỗ trợ xương khớp. Các sản phẩm này hướng chủ yếu vào đối tượng người lớn tuổi, nhu cầu sử dụng cao và tin vào quảng cáo “giảm đau tức thì”, nên thường trộn tân dược giảm đau (như Corticoid, Dexamethasone) vào. Khi dùng lâu dài sẽ gây ra biến chứng, nguy hiểm cho bệnh nhân.

Bốn là TPCN hỗ trợ tăng cường sinh lý nam. Ở nhóm này, vì mang tâm lý bản thân có nhu cầu “nhạy cảm”, người mua thường ngại hỏi cũng như dễ tin lời quảng cáo. Hàng giả sẽ trộn tân dược cường dương (như Sildenafil, Tadalafil) quá liều, gây ra các tác dụng phụ như đau đầu, liên quan tim mạch…

Năm là nhóm TPCN hỗ trợ gan, thận, dạ dày. Nhóm này hướng vào nhóm người có bệnh lý nền cao. Hàng giả thường quảng cáo lừa gạt “điều trị dứt điểm”, khiến người bệnh bỏ lỡ cơ hội điều trị bằng thuốc.

(còn nữa)