Bài toán kiểm soát chất lượng xe buýt TPHCM sau đấu thầu

“Nếu so sánh với Hà Nội, hệ thống xe buýt của TPHCM đang kém hơn cả về thị phần lẫn mức độ hoàn thiện của mạng lưới”, Thạc sĩ Vũ Anh Tuấn, chuyên gia giao thông tại Đại học Giao thông Vận tải, chia sẻ.

Sau mỗi đợt đấu thầu lựa chọn đơn vị khai thác, hàng loạt tuyến xe buýt tại TPHCM được “đổi chủ”. Tuy nhiên, trải nghiệm vận tải công cộng của hành khách không phải lúc nào cũng được cải thiện khi có đơn vị mới khai thác.

Những tuyến buýt gây thất vọng sau khi “đổi chủ”

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, Trần Việt An, tình nguyện viên hướng dẫn hành khách đi xe buýt tại TPHCM, cho biết có 2 điểm quan ngại sau mỗi đợt đấu thầu xe buýt. Đó là tình trạng đơn vị thắng thầu chậm triển khai tuyến xe, hoặc triển khai, nhưng chưa đáp ứng đủ nhu cầu của hành khách.

Điều này có thể liên quan đến giá thắng thầu. Với mức giá đưa ra thấp, việc triển khai tuyến xe như thế nào, có đảm bảo lợi nhuận hay không là vấn đề lớn cần giải quyết.

Đơn cử, tuyến xe buýt số 86 đã xác định được đơn vị thắng thầu là Công ty Phương Trang. Tuy nhiên, hành khách chờ gần 2 năm vẫn chưa thấy tuyến 86 được vận hành. Khi được hỏi, Trung tâm Quản lý giao thông công cộng cho biết tuyến vẫn đang trong thời gian khảo sát nhu cầu của hành khách.

Một trường hợp khác là tuyến buýt số 50 (Đại học Bách khoa – Đại học Quốc gia). Công ty CP Xe khách Sài Gòn đã thắng thầu được tuyến này sau cuộc đấu thầu gay cấn, nhưng tuyến buýt này sau đó bị hành khách phàn nàn vì thời gian giãn cách lâu, xe nhỏ, trong khi nhu cầu đi lại của sinh viên rất lớn.

“Xe buýt tuyến 50 chỉ mới xuất bến, loanh quanh trong làng đại học là đã hết ghế ngồi, hành khách phải đứng. Xe đến Đại học Kinh tế – Luật thì không còn chỗ đứng, tiếp viên bán vé cũng khó khăn”, Việt An chia sẻ.

Đối với việc vận hành xe buýt, một tuyến có lượng khách lớn, nhưng lại bố trí xe cỡ nhỏ, thời gian giãn cách lâu là một điểm bất hợp lý, dẫn tới hiện tượng quá tải, lèn khách.

“Mong muốn của mình sau đợt đấu thầu xe buýt là chất lượng dịch vụ sẽ dần được cải thiện. Thời gian qua vẫn có tình trạng tài xế xe buýt phóng nhanh, vượt ẩu, hay tiếp viên nạt nộ, không tôn trọng khách, hay có thái độ phân biệt đối xử với khách dùng vé tập”, Việt An chia sẻ.

Cần cơ chế giám sát “hậu” đấu thầu

Trao đổi với phóng viên, Thạc sĩ Vũ Anh Tuấn đánh giá hành khách đi xe buýt quan tâm nhất đến chất lượng dịch vụ và tính ổn định, đúng giờ của tuyến xe… Ngoài ra, hành khách còn lưu tâm đến nhiều tiêu chí khác như chất lượng, thái độ phục vụ của phụ xe, công nghệ thanh toán khi đi xe…

Nếu đặt tiêu chí “tiết kiệm chi phí” lên hàng đầu khi lựa chọn đơn vị khai thác tuyến xe buýt, các mục tiêu phát triển bền vững sẽ khó đạt được. Giống như việc xây căn nhà mà đặt ra tiêu chí “rẻ nhất có thể”.

Chuyên gia cho rằng, cơ quan quản lý phải biết cân đối giữa các chỉ tiêu để duy trì hệ thống vận tải công cộng phát triển bền vững. Bên cạnh “giá rẻ”, nhà thầu xe buýt cần cam kết cung cấp dịch vụ đúng với điều khoản hợp đồng, như số chuyến, tần suất, tỷ lệ đúng giờ, chất lượng xe…

“Đương nhiên, hoạt động đấu thầu nói chung là để tăng tính cạnh tranh. Chủ đầu tư chọn được nhà thầu đưa ra mức giá thấp là điều tốt. Tuy nhiên, với mức giá thấp đó, doanh nghiệp có khả năng duy trì, cung cấp dịch vụ lâu dài, bền vững hay không?”, Thạc sĩ Vũ Anh Tuấn đặt vấn đề.

Cơ cấu thị phần xe buýt tại TPHCM đang có sự thay đổi theo hướng doanh nghiệp lớn ngày càng giành được nhiều tuyến xe hơn nhờ bỏ giá dự thầu cạnh tranh, trong khi các hợp tác xã vận tải trở nên “thất thế”, không gánh nổi chi phí vận hành.

Không phủ nhận một số doanh nghiệp vận tải hành khách đang lớn mạnh, được hành khách ghi nhận về chất lượng dịch vụ; tuy nhiên, chuyên gia vẫn nhấn mạnh vai trò quản lý của Nhà nước và khả năng đáp ứng, duy trì các điều khoản trong hợp đồng của doanh nghiệp.

“Không phải chọn được nhà thầu là xong, mà phải kiểm soát được họ trong cả quá trình thực hiện hợp đồng dịch vụ”, Thạc sĩ Vũ Anh Tuấn nhận định.

Theo chuyên gia, bài học tuyến xe đã đấu thầu xong nhưng không triển khai đã xảy ra ở rất nhiều nơi. Để tránh chuyện đó, cơ quan quản lý Nhà nước cần có những cơ chế, công cụ để kiểm soát như phạt tiền vi phạm hợp đồng hoặc cấm đấu thầu có thời hạn.

“Có nhiều cách để kiểm soát chất lượng, vấn đề là khâu quản lý Nhà nước có thực sự hướng đến xây dựng một hệ thống bền vững hay không”, ông Tuấn chia sẻ.