Bản hùng ca từ trận đầu, dấu ấn không phai trong lịch sử Hải quân Nhân dân Việt Nam

Mỹ tạo cớ, miền Bắc chủ động ứng phó

Trận đánh ngày 2 và 5/8/1964 không chỉ là chiến thắng quân sự, mà còn là dấu mốc chiến lược khẳng định khí phách của một dân tộc nhỏ bé đối đầu với siêu cường hàng đầu thế giới.

Năm 1964, khi chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ ở miền Nam đứng trước nguy cơ thất bại, đế quốc Mỹ ráo riết chuẩn bị mở rộng chiến tranh ra miền Bắc bằng không quân và hải quân. Mưu đồ của họ là tạo ra một cái cớ đủ lớn để cho hành động leo thang chiến tranh.

Tháng 7/1964, Mỹ gia tăng các hoạt động khiêu khích tại vùng biển miền Bắc bằng tàu chiến và máy bay, tiến hành trinh sát, do thám, yểm trợ các toán biệt kích đánh phá đảo và vùng dân cư ven biển. Trước tình hình đó, từ cuối năm 1963, Trung ương Đảng đã có chỉ đạo chiến lược rõ ràng tại Hội nghị Trung ương 9 khóa III: Phải cảnh giác và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống, đặc biệt là trường hợp Mỹ liều lĩnh mở rộng chiến tranh.

Tháng 6/1964, Bộ Chính trị ra chỉ thị về tăng cường sẵn sàng chiến đấu, đánh trả các hành động khiêu khích. Tổng Tham mưu trưởng Quân đội Nhân dân Việt Nam ban hành lệnh báo động toàn bộ lực lượng vũ trang miền Bắc, yêu cầu Hải quân nhanh chóng chuyển sang trạng thái thời chiến.

Ngay từ ngày 6/7/1964, toàn Quân chủng Hải quân chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu, thành lập sở chỉ huy tiền phương tại sông Gianh, điều động tàu chiến đến các khu vực chiến lược và tăng cường huấn luyện kỹ – chiến thuật.

Tiếng súng đầu tiên nơi biển khơi

Đêm 31/7, rạng sáng ngày 1/8/1964, Mỹ cho tàu khu trục Ma-đốc thuộc Hạm đội 7 xâm phạm sâu vào vùng biển Quảng Bình, sau đó tiến lên phía Bắc, có lúc chỉ cách bờ 8 hải lý, vừa do thám, điều tra mạng lưới bố phòng của ta, vừa đe dọa, uy hiếp các tàu đánh cá của ngư dân ta trên biển. 

Trước tình huống đó, ngày 2/8, Bộ Tư lệnh Hải quân chỉ đạo Tiểu đoàn 135 sử dụng 3 tàu phóng lôi (333, 336, 339) do đồng chí Nguyễn Xuân Bột chỉ huy, bí mật hành quân từ Vạn Hoa (Quảng Ninh) vào Hòn Nẹ (Thanh Hóa), phối hợp cùng 2 tàu tuần tiễu T142 và T146 phục kích đánh trả tàu Ma-đốc.

Lúc 13h30 ngày 2/8, khi tàu Ma-đốc xâm phạm vùng biển Hòn Mê, sở chỉ huy tiền phương lập tức ra lệnh xuất kích. Bất chấp pháo kích và sự yểm trợ của máy bay địch, các tàu phóng lôi của ta dũng cảm lao thẳng vào đội hình tàu địch, vận động khéo léo, chiếm lĩnh vị trí có lợi và tấn công bằng ngư lôi.

“Đây là trận đánh đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam sau 9 năm thành lập, trong điều kiện lực lượng, vũ khí còn non trẻ nhưng chúng ta đã trực tiếp đọ sức với tàu chiến và máy bay hiện đại của Mỹ”, Đại tá Vũ Anh Tuấn – Chủ nhiệm Chính trị Quân chủng Hải quân – tự hào nhấn mạnh.

Tàu Ma-đốc buộc phải tháo chạy khỏi lãnh hải Việt Nam, đánh dấu một chiến thắng đầu tiên đầy vang dội, thể hiện rõ ý chí “dám đánh, quyết đánh và quyết thắng giặc Mỹ xâm lược” của quân và dân miền Bắc.

“Sự kiện Vịnh Bắc Bộ”

Ngay sau khi bị đánh đuổi, rạng sáng 4/8, Mỹ dựng lên cái gọi là “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ”, vu cáo lực lượng Hải quân miền Bắc tấn công tàu chiến Mỹ trong vùng biển quốc tế. Đây là cái cớ để Mỹ phát động chiến dịch “Mũi tên xuyên”, mở đầu cho hành động leo thang đánh phá miền Bắc bằng không quân.

Ngày 5/8/1964, Mỹ huy động hàng chục máy bay tiêm kích và cường kích từ hai biên đội tàu sân bay, bất ngờ tập kích ồ ạt vào các căn cứ, kho tàng, nơi neo đậu tàu của Hải quân ta suốt dọc bờ biển từ Quảng Bình đến Quảng Ninh.

Nhưng thay vì bị bất ngờ, Hải quân Nhân dân Việt Nam cùng quân dân miền Bắc đã hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ, bắn rơi 8 máy bay, bắn bị thương nhiều chiếc khác và bắt sống tên giặc lái Mỹ đầu tiên trên vùng trời miền Bắc.

Chiến thắng ngày 5/8 không chỉ là đòn trả đũa đích đáng, mà còn chứng minh sự chủ động và tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao của ta. Trận đánh khẳng định: Dù vũ khí thô sơ, dù đối đầu với siêu cường, dân tộc Việt Nam vẫn không lùi bước.

Ngay sau chiến thắng vang dội, ngày 7/8/1964, Bộ đội Hải quân và Phòng không được Đảng, Chính phủ, Quân ủy Trung ương tuyên dương công trạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi lời khen ngợi: “…các chú đã lập được thành tích lớn trong các cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ vừa qua… bắt sống phi công Mỹ, đánh đuổi tàu chiến Mỹ ra khỏi vùng biển nước ta. Như vậy là rất tốt”.

Ghi nhận chiến công, Quân chủng Hải quân được tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Nhì. Tiểu đoàn 135 – đơn vị trực tiếp tham chiến – được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Hàng trăm tập thể, cá nhân được tặng thưởng Huân chương Chiến công, Huân chương Quân công và cờ “Chiến công oanh liệt – Truyền thống vẻ vang” của Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam.

Chiến thắng trận đầu không chỉ là trận đánh quân sự, mà còn mang ý nghĩa chiến lược đặc biệt. Theo Đại tá Vũ Anh Tuấn, đó là cú hích tinh thần mạnh mẽ, tạo đà cho quân dân cả nước vững tin bước vào giai đoạn kháng chiến khốc liệt nhưng đầy hy vọng: đánh bại mọi bước leo thang chiến tranh của Mỹ, giữ vững hậu phương lớn miền Bắc, sát cánh với tiền tuyến lớn miền Nam.

Đó là thắng lợi điển hình của nghệ thuật “lấy nhỏ đánh lớn, lấy ít địch nhiều” – truyền thống quý báu trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Chiến công này đã mở ra chương đầu tiên trong bản anh hùng ca hào hùng của Hải quân Nhân dân Việt Nam, khẳng định vị thế ngày càng lớn mạnh của lực lượng trên biển.