Đột quỵ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế và tử vong trên toàn thế giới. Tại Hoa Kỳ, thống kê cho thấy cứ 10 người bị đột quỵ thì có đến 7 người khó có thể quay lại làm việc như trước đây. Điều này không chỉ gây ra gánh nặng cho gia đình mà còn cho toàn xã hội. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 200.000 ca đột quỵ mới, và nước ta nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ tử vong do đột quỵ cao nhất so với các nước có nền kinh tế tương đương.
Trong hội thảo “Phòng chống đột quỵ: Từ lý thuyết đến thực tế hành động” diễn ra ngày 20/4 tại TP.HCM, do báo Tiền Phong phối hợp tổ chức, Phó Giáo sư Nguyễn Huy Thắng, Chủ tịch Hội Đột quỵ TP.HCM, đã nhấn mạnh rằng đột quỵ là bệnh lý hàng đầu gây ra tàn phế. Ông cũng khẳng định rằng đột quỵ không phải là căn bệnh ngẫu nhiên mà có đến 90% các trường hợp đột quỵ đều có yếu tố nguy cơ. Do đó, việc kiểm soát yếu tố nguy cơ là rất quan trọng, không phải chỉ dựa vào việc uống một viên thuốc để phòng ngừa suốt đời.
Phó Giáo sư Thắng đã dẫn chứng một ca lâm sàng về một bé gái 14 tuổi, không có tiền sử bệnh trước đó, đột ngột yếu liệt nửa người trái. Nhà của bé cách TP.HCM 20 km. Ban đầu, bé được đưa đến Trung tâm Y tế huyện cách nhà 2 km. Đơn vị này nghi ngờ đột quỵ nên chuyển bệnh nhân lên tuyến tỉnh, thêm khoảng cách di chuyển 5 km. Sau đó, bệnh viện tỉnh chụp CT, chẩn đoán đột quỵ và chuyển đến Bệnh viện Nhân dân 115, quãng đường di chuyển 27 km. Khi Phó Giáo sư Thắng tiếp nhận, thời gian đã kéo dài 24 tiếng và bệnh nhân đã chết não, không thể làm gì thêm. Ông cho rằng nếu bé được chuyển đến ngay từ đầu thì kết quả có thể đã khác.
Thực trạng ở Việt Nam là 80% bệnh nhân khi được đưa đến cơ sở y tế chuyên khoa điều trị đột quỵ đã vượt quá thời gian vàng (4,5 giờ). Điều này là một vấn đề lớn cần được giải quyết.
Chủ tịch Hội Đột quỵ TP.HCM cũng chỉ ra rằng chỉ có 1/5 bệnh nhân đột quỵ đến bệnh viện bằng hệ thống EMS (dịch vụ y tế khẩn cấp), còn đa phần đi cấp cứu bằng phương tiện cá nhân, taxi, thậm chí là xe ôm. Số lượng xe cấp cứu có hệ thống EMS tại các địa phương còn hạn chế, và tình trạng ùn tắc giao thông tại các thành phố lớn càng làm giảm hiệu quả điều trị tái thông.
Bài toán nan giải “giờ vàng”
Tiến sĩ, Bác sĩ Trần Chí Cường, Chủ tịch Hội Can thiệp Thần kinh TP.HCM và thành viên Hội Can thiệp Thần kinh Thế giới, cho rằng việc can thiệp các bệnh nhân đột quỵ trong giờ vàng vẫn là một bài toán nan giải. Ông nhấn mạnh rằng kiến thức cộng đồng là vấn đề lớn nhất, tiếp đến là khoảng cách từ nhà bệnh nhân đến trung tâm đột quỵ, khả năng chuyên môn của bệnh viện và trang thiết bị điều trị. Chi phí điều trị đột quỵ cao cũng gây khó khăn cho những bệnh nhân nghèo.
Bác sĩ Cường khẳng định rằng Việt Nam đủ khả năng điều trị đột quỵ theo chuẩn quốc tế. Vấn đề hiện tại không phải là thiếu năng lực mà cần đồng bộ hóa hệ thống y tế, tăng cường truyền thông và thay đổi nhận thức cộng đồng. Ông đề xuất cần thực thi nghiêm túc các chính sách quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá, rượu bia và an toàn vệ sinh thực phẩm – những nguyên nhân gián tiếp làm gia tăng nguy cơ đột quỵ và nhiều bệnh không lây nhiễm khác.
Tiến sĩ, Bác sĩ chuyên khoa 2 Nguyễn Tri Thức – Thứ trưởng Bộ Y tế – kêu gọi cộng đồng không nên để “nỗi sợ đột quỵ” lấn át lý trí. Ông nhấn mạnh rằng điều quan trọng là hiểu đúng và biết rõ các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu hay lối sống thiếu vận động, từ đó chủ động phòng ngừa thay vì sợ hãi mơ hồ. Ông cũng lưu ý người dân cần biết đến và tiếp cận các cơ sở y tế uy tín trong phòng ngừa, tầm soát đột quỵ.
Đồng thời, Thứ trưởng Bộ Y tế đề nghị các cơ sở y tế cần ưu tiên việc khám lâm sàng kỹ lưỡng, tránh lạm dụng cận lâm sàng không cần thiết, giúp người bệnh tiết kiệm chi phí nhưng vẫn đạt hiệu quả trong phòng ngừa và điều trị.
Tóm lại, đột quỵ là một vấn đề y tế nghiêm trọng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng và hệ thống y tế. Việc nâng cao nhận thức, cải thiện hệ thống cấp cứu và tăng cường khả năng điều trị là những yếu tố then chốt để giảm thiểu hậu quả nghiêm trọng của đột quỵ. Hãy cùng nhau hành động để bảo vệ sức khỏe và cuộc sống của mỗi người.
