Bệnh sởi quay lại trên toàn cầu, Việt Nam hiện trong chu kỳ bùng phát dịch

WHO: Bệnh sởi đã quay lại

Theo Reuters, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) vừa công bố báo cáo cho thấy số ca mắc sởi tại khu vực châu Âu và Trung Á tăng gấp đôi vào năm 2024 với hơn 127.000 ca, đạt mức cao nhất kể từ năm 1997. Hơn 40% số ca mắc là trẻ dưới 5 tuổi.

Hơn một nửa số ca mắc bệnh ở khu vực châu Âu phải điều trị tại bệnh viện và 38 người đã tử vong.

Các trường hợp mắc bệnh sởi trong khu vực nói chung đã giảm kể từ năm 1997, khi có 216.000 trường hợp được báo cáo, đạt mức thấp nhất là 4.440 trường hợp vào năm 2016. Tuy nhiên, một đợt bùng phát trở lại đã được ghi nhận vào năm 2018 và 2019 với 89.000 và 106.000 ca được báo cáo trong những năm đó.

Sau khi tỷ lệ tiêm chủng giảm trong đại dịch Covid-19, các ca bệnh lại tăng đáng kể vào năm 2023 và 2024.

Tỷ lệ tiêm chủng ở nhiều quốc gia vẫn chưa trở lại mức trước đại dịch, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Vào năm 2023, nửa triệu trẻ em trên khắp khu vực đã bỏ lỡ mũi vaccine đầu tiên (MCV1) cần được tiêm thông qua các hoạt động tiêm chủng thường quy.

Giám đốc WHO tại châu Âu, Tiến sĩ Hans Kluge, cho biết: “Sởi đã quay trở lại và đây là hồi chuông cảnh tỉnh”.

Vì thế, hai tổ chức này đã kêu gọi hành động khẩn cấp để tăng tỷ lệ tiêm chủng. Hai liều vaccine có tác dụng bảo vệ đến 97%.

Theo WHO, trong năm 2023, số mắc sởi đã tăng cao trên toàn thế giới với 10,3 triệu ca, tăng 20% so với năm 2022, trong đó có hơn 107.000 ca tử vong, chủ yếu là trẻ dưới 5 tuổi. Tại khu vực Tây Thái Bình Dương, số ca mắc tăng 255% so với năm 2022. 

Tác động của đại dịch Covid-19 trong những năm trước đó đã ảnh hưởng đến tỷ lệ tiêm chủng các vaccine cho trẻ em trên toàn thế giới, không đạt được mức độ bao phủ cần thiết để ngăn ngừa các đợt bùng phát dịch bệnh, nhất là bệnh sởi.

Lo ngại dịch sởi bùng phát tại Việt Nam theo chu kỳ mỗi 5 năm

Tại Việt Nam, số mắc sởi cũng tăng cao. Theo Bộ Y tế, trong năm 2024, Việt Nam ghi nhận hơn 20.000 trường hợp nghi sởi, trong đó có khoảng 5.000 ca dương tính, 5 trường hợp tử vong liên quan đến sởi. So với cùng kỳ năm 2023, số ca nghi sởi cao hơn 52,9 lần, số sởi dương tính cao hơn 111 lần.

Tại Hà Nội, theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) TP Hà Nội, trong tuần qua (từ ngày 7/3 đến ngày 14/3), TP ghi nhận 131 trường hợp mắc sởi. Một số đơn vị ghi nhận nhiều bệnh nhân như Hà Đông (17 ca), Hoàng Mai (13), Thanh Trì, Thường Tín (11), Bắc Từ Liêm, Đống Đa (9).

Từ đầu năm đến nay, TP ghi nhận 876 trường hợp tại 30/30 quận, huyện, thị xã, tăng so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, chiếm tỷ lệ mắc nhiều nhất là nhóm trẻ trên 10 tuổi (gần 25%), sau đó là trẻ 1-5 tuổi (chiếm 22%), nhóm trẻ dưới 6 tháng tuổi cũng chiếm gần 11%.

CDC Hà Nội nhận định, số mắc sởi trong tuần tăng so với tuần trước (tuần trước đó là 120 ca), chủ yếu ở người chưa tiêm chủng vaccine hoặc chưa được tiêm đầy đủ. Dự báo TP sẽ tiếp tục ghi nhận ca bệnh trong thời gian tới.

PGS.TS Trần Đắc Phu, nguyên Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng (hiện được đổi tên thành Cục Phòng bệnh) (Bộ Y tế), cho biết, sởi là bệnh lây qua đường hô hấp, là bệnh lây lan rất nhanh. Người không có miễn dịch (không được tiêm vaccine hoặc chưa từng mắc sởi) mà tiếp xúc với bệnh nhân sởi thì gần như đều bị lây. Người ta vẫn nói “đi qua đầu giường của bệnh nhân sởi cũng có thể bị lây”.

Bên cạnh đó, mọi người mắc sởi đều có triệu chứng, không như một số bệnh khác có người lành mang trùng.

Trong lịch sử, thế giới đã chứng kiến nhiều đợt bùng phát dịch sởi. Gần đây nhất là vào năm 2014, dịch bùng phát trên toàn thế giới và cả tại nước ta.

TS Phu đánh giá, dịch sởi bùng phát theo chu kỳ mỗi 5 năm và hiện đã đúng vào chu kỳ dịch, nguy cơ dịch sởi bùng phát tại nước ta là rất cao. Thứ nhất, trong thời gian dịch Covid-19, nhiều trẻ không được tiêm vaccine sởi.

Thứ 2, trong năm 2023, nửa năm 2024 có những lúc chúng ta thiếu vaccine sởi cục bộ do cơ chế mua sắm.

Thứ 3, dù chúng ta có đạt tỷ lệ tiêm vaccine sởi cao (90-95%) thì vẫn còn 5-10% trẻ không được tiêm vaccine. Tích lũy 5 năm sẽ có 50% trẻ sinh ra trong 1 năm mắc sởi và như vậy con số mắc tuyệt đối rất cao.

“Số trẻ không được bảo vệ bởi vaccine tăng dần qua các năm và thành một số lượng lớn, cộng với đặc điểm dịch tễ lây nhanh, lây mạnh nên khi dịch xảy ra nguy cơ bùng phát là rất cao. Bên cạnh đó, vaccine sởi có hiệu lực bảo vệ cao, nhưng cũng chỉ được 90-95%. Đây cũng là lý do sởi có chu kỳ 5 năm 1 lần”, TS Phu phân tích.

Bên cạnh tiêm đúng lịch (mũi 1 lúc 9 tháng tuổi và mũi nhắc lại lúc 18 tháng tuổi), ngay từ đầu năm, Bộ Y tế đã ban hành kế hoạch triển khai chiến dịch tiêm chủng vaccine phòng chống dịch sởi năm 2025.

Vì thế, các địa phương cần đẩy nhanh chiến dịch này để đảm bảo trẻ được tiêm đủ mũi, đúng lịch.

Sởi là một trong những virus dễ lây lan nhất ở người

Với rất nhiều người Việt Nam, đợt dịch sởi bùng phát mạnh vào năm 2014 có lẽ là hồi ức khó quên. Có tới hơn 7.000 trẻ mắc bệnh trong trận dịch trên với hơn 100 ca tử vong. Nguyên nhân tái phát dịch là việc tiêm vaccine chưa được thực hiện đầy đủ.

Sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trên thế giới. Nó cũng là bệnh dễ lây lan nhất và cũng là một trong những bệnh có thể phòng ngừa dễ dàng nhất, hai liều vaccine khi còn nhỏ có khả năng bảo vệ 90-95%.

Trẻ em không tiêm vaccine đúng lịch có nguy cơ tử vong và mắc bệnh nghiêm trọng, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi có nguy cơ cao nhất bị các biến chứng nặng bao gồm viêm phổi, viêm não và tử vong.

Nhiễm sởi cũng làm suy yếu hệ thống miễn dịch và có thể khiến hệ miễn dịch “quên” cách tự bảo vệ mình trước các bệnh nhiễm trùng thông thường khác, khiến trẻ em đặc biệt dễ bị tổn thương.

Bệnh lây qua đường hô hấp do tiếp xúc trực tiếp với các chất tiết của mũi họng bệnh nhân. Đôi khi có thể lây gián tiếp qua những đồ vật mới bị nhiễm các chất tiết đường mũi họng của bệnh nhân. Virus vẫn hoạt động và lây lan trong không khí hoặc trên các bề mặt bị nhiễm bệnh trong tối đa 2 giờ.

Theo Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), sau khi mắc bệnh sởi tự nhiên sẽ được miễn dịch bền vững.

Phát ban nổi bật là triệu chứng dễ thấy nhất của bệnh. Bệnh sởi nguy hiểm nhất đối với trẻ em nhỏ tuổi (

Trẻ em được sinh từ người mẹ trước đây đã bị bệnh sởi thì trẻ đó sẽ được miễn dịch thụ động do kháng thể mẹ truyền cho trong khoảng từ 6 đến 9 tháng tuổi hoặc lâu hơn. Điều này tùy thuộc vào số lượng kháng thể mẹ tồn dư trong thời gian có thai và tỷ lệ giảm kháng thể trong máu mẹ.

Lịch tiêm vaccine sởi đơn trong chương trình tiêm chủng mở rộng là 2 liều, liều thứ nhất cần bắt đầu sớm ngay khi trẻ đủ 9 tháng tuổi, liều thứ 2 khi trẻ được 18 tháng tuổi.