Bộ Tư pháp xin ý kiến Chính phủ về xã hội hóa giám định tư pháp ADN

Thông tin mở rộng phạm vi xã hội hóa giám định tư pháp được Bộ Tư pháp nêu ra trong hồ sơ dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) đang tổ chức thẩm định.

Luật Giám định tư pháp năm 2012 (được sửa đổi, bổ sung năm 2020) quy định Văn phòng giám định tư pháp được thành lập trong 3 lĩnh vực gồm tài chính, ngân hàng, xây dựng và 3 chuyên ngành của lĩnh vực văn hóa gồm cổ vật, di vật, bản quyền tác giả.

Lo ngại “chạy” theo lợi nhuận, gây ảnh hưởng đến điều tra, truy tố, xét xử

Thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về xã hội hóa các lĩnh vực giám định tư pháp có nhu cầu lớn, thường xuyên, đáp ứng yêu cầu của hoạt động tố tụng và nhu cầu thực tế của người dân, xã hội, dự thảo luật được Bộ Tư pháp chỉnh lý theo hướng mở rộng phạm vi xã hội hóa đối với các lĩnh vực chuyên môn, trừ một số lĩnh vực.

Cụ thể, Văn phòng giám định tư pháp được thành lập trong các lĩnh vực chuyên môn thuộc phạm vi quản lý nhà nước các bộ, ngành, địa phương, trừ chuyên ngành ADN và 3 chuyên ngành thuộc lĩnh vực hình sự gồm kỹ thuật số và điện tử, tài liệu và dấu vết đường vân.

Nhấn mạnh các chuyên ngành đó có tính nhạy cảm, kết quả giám định có ý nghĩa rất lớn, nhiều trường hợp quyết định một người có tội hay không có tội, Bộ Tư pháp cho rằng việc xã hội hóa có thể dẫn đến tình trạng “chạy” theo lợi nhuận, gây ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình điều tra, truy tố, xét xử, tác động đến quyền con người, quyền công dân.

Thậm chí có nguy cơ cao gây lộ lọt bí mật nghiệp vụ, dẫn đến tội phạm dễ dàng lợi dụng, gây khó khăn cho công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và nhiều hệ lụy khác trong quá trình tiến hành hoạt động chứng minh vụ án. Vì thế, hoạt động giám định trong các chuyên ngành này cần do nhà nước bảo đảm điều kiện thực hiện và có sự quản lý thống nhất.

Mặt khác, theo cơ quan soạn thảo, hệ thống tổ chức giám định tư pháp công lập trong lĩnh vực kỹ thuật hình sự hiện nay đã được bố trí đội ngũ giám định viên có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, được trang bị đầy đủ cơ sở vật chất, phương tiện, đã và đang thực hiện giám định trong các chuyên ngành này có hiệu quả. Các tổ chức đó có thể đáp ứng tốt nhu cầu của cá nhân, tổ chức trong xã hội cả về số lượng và chất lượng.

Dù vậy, tại tờ trình gửi Chính phủ, lãnh đạo Bộ Tư pháp phản ánh cũng có ý kiến đề nghị cho phép thành lập Văn phòng giám định tư pháp ở các lĩnh vực mà hoạt động tố tụng và xã hội có nhu cầu lớn, thường xuyên như ADN, kỹ thuật số và điện tử, tài liệu và dấu vết đường vân nhằm thể chế hóa đúng, đầy đủ chủ trương của Nghị quyết số 27-NQ/TW và chỉ đạo của Đảng về lĩnh vực này.

Đề xuất sửa đổi toàn diện luật, có hiệu lực từ 1/1/2026

Tại dự thảo luật, Bộ Tư pháp đề xuất sửa đổi toàn diện Luật Giám định tư pháp theo 6 nhóm vấn đề chính.

Thứ nhất, mở rộng phạm vi thành lập Văn phòng giám định tư pháp đối với các lĩnh vực chuyên môn mà hoạt động tố tụng, tổ chức, cá nhân trong xã hội có nhu cầu, trừ lĩnh vực kỹ thuật hình sự và chuyên ngành ADN, từng bước hình thành và phát triển nghề giám định tư pháp.

Thứ hai, thực hiện phân cấp giữa bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND cấp tỉnh trong việc bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp, công nhận, hủy bỏ công nhận người giám định tư pháp theo vụ việc, tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc.

Thứ ba, bổ sung quyền của người giám định tư pháp, tổ chức giám định tư pháp khi thực hiện giám định. Người thực hiện giám định được miễn trừ trách nhiệm pháp lý khi thực hiện giám định, trừ trường hợp cố ý làm sai lệch kết luận giám định.

Thứ tư, sửa đổi, bổ sung các quy định về trưng cầu, tiếp nhận trưng cầu và thực hiện giám định; rút ngắn thời hạn giám định tối đa xuống còn 2 tháng đối với vụ việc thông thường và tối đa 3 tháng đối với vụ việc có tính chất phức tạp, khối lượng công việc lớn.

Thứ năm, đổi mới cơ chế thanh toán chi phí giám định tư pháp theo hướng cơ quan, đơn vị do ngân sách nhà nước đảm bảo kinh phí hoạt động mà được trưng cầu thực hiện giám định thì có trách nhiệm dự toán, thanh quyết toán chi phí giám định tư pháp thay cho cơ quan trưng cầu giám định (cơ quan tiến hành tố tụng) lập dự toán và chi trả như hiện nay.

Thứ sáu, bổ sung quy định về trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng địa phương trong việc thống kê, đánh giá, sử dụng kết luận giám định trong hoạt động tố tụng; chế tài xử lý đối với cơ quan trưng cầu giám định, cá nhân, tổ chức thực hiện giám định.

Hoạt động giám định tư pháp phát sinh ở hầu hết các lĩnh vực thuộc thẩm quyền quản lý nhà nước của các bộ, cơ quan ngang bộ, địa phương nên Bộ Tư pháp đề xuất Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026.