Ngày 3/6, Cục Báo chí phối hợp với Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam đã tổ chức hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề “Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững”. Tại hội thảo, các chuyên gia đã đưa ra những số liệu đáng lo ngại về tình trạng hút thuốc lá tại Việt Nam và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng thuế thuốc lá để giảm tỷ lệ hút thuốc.
Tác động của thuốc lá đến sức khỏe và kinh tế
Theo Thạc sĩ Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc, gây ra gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ. Hàng năm, có hơn 100.000 ca tử vong do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.
Tỷ lệ hút thuốc lá giảm chậm
Mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, nhưng mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN. Một trong những nguyên nhân chính khiến tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp.
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của Việt Nam chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN. Trong khi thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh, giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận, kể cả với nhóm chưa có thu nhập như trẻ em. WHO và Ngân hàng Thế giới đã khuyến nghị rằng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ ít nhất là 75% để có hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng sản phẩm có hại này.
Tăng thuế thuốc lá và tác động tích cực đến sức khỏe
Thạc sĩ – Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO, thông tin rằng mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có khoảng một triệu ca tử vong do hút thuốc thụ động, với 64% là nữ. Can thiệp về thuế được coi là hiệu quả nhất trong các can thiệp về chính sách. Tại Việt Nam, ước tính trong năm 2022, thuế thuốc lá chỉ đạt khoảng 36% giá bán lẻ, chưa đạt một nửa so với khuyến cáo của WHO. Thuế thấp dẫn đến giá thuốc lá tại Việt Nam rất thấp so với các nước trong khu vực.
Ông Nguyễn Tuấn Lâm cho rằng các phương án đề xuất của Bộ Tài chính cũng góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới nhưng chưa đạt mục tiêu của quốc gia. Cụ thể, giúp giảm khoảng 2 triệu người hút nhưng do dân số tăng lên nên số lượng giảm không nhiều. Phương án thuế này tốt nhưng chưa đủ, hơi thấp.
Theo Thạc sĩ Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc lá như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào năm 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75% như khuyến cáo của WHO. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ) và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.
Kết luận và giải pháp
Việc tăng thuế thuốc lá là một giải pháp hiệu quả để giảm tỷ lệ hút thuốc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, mức thuế hiện tại vẫn còn thấp và cần được điều chỉnh để đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Bộ Y tế tiếp tục đề nghị không đưa vào Luật này các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.
Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, nhấn mạnh rằng Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá. Ngành công nghiệp thuốc lá đang sử dụng những chiến thuật thao túng, che giấu sự nguy hiểm của các sản phẩm thuốc lá và nhắm vào giới trẻ thông qua các sản phẩm với bao bì và hương vị hấp dẫn. Bằng chứng từ khắp thế giới cho thấy cách tốt nhất để giảm hút thuốc là tăng giá bằng cách tăng thuế.
“Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững. Cụ thể, chúng tôi khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030”, Trưởng đại diện WHO khẳng định.
Hãy cùng chung tay hành động để giảm tác hại của thuốc lá và xây dựng một xã hội khỏe mạnh, bền vững.
