Lời tòa soạn: Thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam đang phát triển nhanh, nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro về chất lượng và nguồn gốc. Hàng loạt vụ việc sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng bị phát hiện thời gian qua đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về an toàn sức khỏe người tiêu dùng.
Báo Dân trí thực hiện tuyến bài “Thực phẩm chức năng: Hiểu đúng để dùng đúng”, nhằm giúp độc giả nhận diện rõ sự khác biệt giữa thuốc và thực phẩm chức năng, đồng thời cung cấp những thông tin thực chứng, khuyến nghị từ chuyên gia để phòng tránh mua phải hàng giả, hàng nhái và sử dụng sản phẩm bổ sung đúng cách, an toàn.
Lầm tưởng: Chế độ dinh dưỡng, tập luyện “thua” uống thực phẩm chức năng
Tháng 8/2024, bà P.T.P (Hưng Yên) nhập viện điều trị rách cơ chóp xoay vai. Sau khi thăm khám, bác sĩ cho bà nhập viện điều trị thuốc kết hợp phục hồi chức năng.
Bên cạnh một số loại thuốc đặc trị xương khớp, đơn thuốc có thêm một số loại thực phẩm chức năng có thành phần sụn cá, vitamin, canxi… Tuy nhiên, loại thực phẩm chức năng này được nhập khẩu từ nước ngoài, con cháu hỏi mua ở một vài nhà thuốc đều không có.
Lo lắng mình không có đủ thuốc để điều trị, bà đem đơn thuốc hỏi lại bác sĩ. Khi này bà được bác sĩ giải thích: thực phẩm chức năng chỉ có tác dụng bổ trợ, không nhất thiết phải là loại đó mới có tác dụng. Bên cạnh việc dùng thực phẩm chức năng, bà có thể hấp thụ được các chất đó thông qua dinh dưỡng và luyện tập.
“Người lớn tuổi thường có chức năng hấp thụ chất kém hơn, bác sĩ thăm khám kê thêm thực phẩm chức năng gồm các chất đã được tổng hợp, kết hợp với chế độ ăn uống dinh dưỡng hợp lý sẽ đạt hiệu quả bổ sung tối ưu hơn”, bác sĩ giải thích thêm cho bà.
Thực phẩm chức năng không có vai trò quan trọng trong điều trị bệnh giống thuốc như nhiều người vẫn hiểu nhầm (Ảnh: Getty).
Cô gái trẻ N.T.Y.V (Hà Nội) luôn mang theo mình hộp thuốc chia sẵn. Bên trong là đủ các loại thực phẩm chức năng, vitamin, viên uống bổ sung…
Cô uống thuốc đúng giờ, đều đặn, nhưng cảm thấy sức khoẻ của mình không cải thiện mấy. Trái lại, cô gặp tình trạng đầy bụng, khó tiêu và nổi mụn dưới cằm.
Một lần nghe thông tin hàng loạt thực phẩm chức năng giả bị phát hiện, cô vội đi bệnh viện vì lo mình đã “tiền mất tật mang”. Rất may cô không sử dụng phải hàng giả, hàng kém chất lượng nhưng bác sĩ cho biết cô đang dùng quá nhiều loại thực phẩm chức năng không cần thiết, cơ thể không kịp hấp thụ.
Các ví dụ trên chỉ là hai trong số nhiều các ca tư vấn sức khỏe mà các y bác sĩ, dược sĩ thường gặp trong quá trình khám chữa bệnh.
ThS.BS Đoàn Dư Mạnh – thành viên Hội Bệnh mạch máu Việt Nam (Ảnh: Minh Nhật).
Theo ThS.BS Đoàn Dư Mạnh, thành viên Hội Bệnh mạch máu Việt Nam, cốt lõi để có một cơ thể khỏe mạnh là một chế độ dinh dưỡng khoa học và luyện tập đều đặn. Việc bổ sung thực phẩm chức năng sẽ phát huy vai trò tốt nhất đối với những người quá thiếu chất hoặc ăn uống kém, hấp thụ hạn chế.
“Nhiều bệnh nhân hiểu lầm công dụng của thực phẩm chức năng, một phần do các sản phẩm này bị quảng cáo quá đà, thổi phồng tác dụng; phần khác vì chưa hiểu đúng vai trò thực của chúng”, BS Mạnh cho biết.
Cơ chế kiểm soát quảng cáo, phân phối thực phẩm chức năng trên thế giới
Nhiều quốc gia trên thế giới coi thực phẩm chức năng như một loại thực phẩm bổ sung, nhưng không vì vậy mà lơ là việc quản lý việc sản xuất, lưu hành ra thị trường. Để ngăn người mua hiểu sai về công dụng, lạm dụng thực phẩm chức năng, các quảng cáo, dán nhãn các sản phẩm này được quản lý chặt chẽ ở nhiều quốc gia.
Hầu hết các quốc gia đều thống nhất một số nguyên tắc chung về quảng cáo thực phẩm chức năng: không quảng cáo sai sự thật, cường điệu về tác dụng của sản phẩm; các tuyên bố về cải thiện sức khoẻ, chức năng, dinh dưỡng chỉ được nhắc tới khi có đủ cơ sở khoa học, được các cơ quan chức năng thẩm định và phê duyệt.
Nhiều nước còn quy định rõ, quảng cáo không được gợi ý rằng sản phẩm có khả năng chữa bệnh, điều trị hay phòng ngừa bệnh tật nếu chưa được cấp phép. Các cơ quan quản lý có quyền cảnh cáo, xử phạt, yêu cầu gỡ bỏ hoặc dừng chiến dịch quảng cáo nếu phát hiện hành vi vi phạm, bảo đảm tính minh bạch và trung thực trong thị trường thực phẩm chức năng.
Quản lý quảng cáo, phân phối thực phẩm chức năng chặt chẽ sẽ giúp người mua tránh lạm dụng, hiểu sai về công dụng của thực phẩm chức năng (Ảnh minh hoạ: Getty).
Theo Đạo luật Y tế và Giáo dục Thực phẩm Bổ sung năm 1994, thực phẩm chức năng ở Mỹ được coi là “thực phẩm”. Thực phẩm chức năng chưa nằm trong diện bị Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ xem xét trước khi đưa ra thị trường nhưng cơ quan này ngày càng mạnh tay, thắt chặt kiểm soát các sản phẩm này; đồng thời thực hiện vai trò giám sát sau khi đưa sản phẩm ra thị trường, đảm bảo thực phẩm chức năng không gây hiểu lầm về chức năng sản phẩm.
Trong khi vai trò của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ là quản lý các thông tin được công bố trên dán nhãn sản phẩm thì Ủy ban Thương mại Liên bang đảm nhận vai trò kiểm soát quảng cáo, đảm bảo rằng các quảng cáo về thực phẩm chức năng là chân thật và không gây hiểu lầm.
Thực phẩm chức năng (gồm vitamin và khoáng chất) ở Úc được quản lý bởi Cơ quan Quản lý Sản phẩm Trị liệu. Cơ quan này giám sát chất lượng, độ an toàn, hiệu quả của sản phẩm tương tự với các loại thuốc, đồng thời đóng vai trò phê duyệt, đánh giá toàn diện mức độ an toàn, chất lượng và hiệu quả của sản phẩm.
Ở Úc, các quảng cáo thực phẩm chức năng không được quảng cáo có công dụng điều trị, chữa bệnh nếu không được phép và phải tuân thủ nghiêm ngặt luật quảng cáo nếu muốn nhắc đến các tuyên bố về sức khỏe.
Liên minh châu Âu (EU) có Quy định về Tuyên bố Dinh dưỡng và Sức khoẻ, trực tiếp nhắc đến các quy định chặt chẽ trong quảng cáo thực phẩm chức năng tại các quốc gia này để đảm bảo tính minh bạch, độ chính xác của các thông tin được ghi trên nhãn thực phẩm chức năng.
Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý còn đặc biệt lưu ý đến việc ngừng quảng cáo có thể khuyến khích tiêu thụ quá mức sản phẩm hoặc làm người tiêu dùng nhầm tưởng rằng một chế độ ăn cân bằng bình thường không đủ, hoặc rằng sản phẩm chức năng có khả năng thay thế cho thuốc.
Vai trò của “người gác cổng” ở mỗi quầy thuốc
Việc tự ý sử dụng, dùng sai liều lượng thuốc hay các loại thực phẩm chức năng đều để lại những hậu quả khó lường. Nhẹ thì xuất hiện các triệu chứng dị ứng, nặng hơn có thể nguy hiểm đến tính mạng.
“Ví dụ, Vitamin A tốt cho mắt nhưng nếu thừa hợp chất này, cơ thể sẽ xuất hiện tình trạng buồn nôn, đau đầu, chóng mặt, mờ mắt… trong trường hợp nghiêm trọng hơn có thể gây tổn thương não và tử vong”, BS Mạnh cho ví dụ.
Khi sử dụng thực phẩm chức năng, người mua cũng cần có sự tham khảo ý kiến của các bác sĩ, dược sĩ và mua tại các cơ sở có uy tín để tránh “tiền mất tật mang” (Ảnh minh hoạ: Getty).
Trong đa số trường hợp, bác sĩ ở Mỹ hiếm khi kê thực phẩm chức năng như một loại thuốc, trừ những ca bệnh thiếu hụt dinh dưỡng rõ ràng. Việc này được tiến hành đồng thời bảo đảm sản phẩm có sự tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
Tại Úc, với từng loại thực phẩm chức năng cung cấp liều lượng và các hoạt chất khác nhau, Cơ quan Quản lý Sản phẩm Trị liệu sẽ dán các mã số tương ứng trên nhãn. Một số loại vitamin, khoáng chất, chế phẩm thảo dược nhẹ sẽ được bày bán rộng hơn, dễ dàng mua được ở nhà thuốc, siêu thị…
Nhưng với các sản phẩm nguy cơ cao có thể được yêu cầu chỉ bán ở nhà thuốc và có tư vấn, thậm chí kê đơn. Dược sĩ sẽ đóng vai trò tư vấn, đồng thời điều chỉnh liều lượng, đảm bảo thực phẩm chức năng phát huy được công dụng của mình.
Nhật Bản là quốc gia có danh mục cụ thể cho từng loại thực phẩm chức năng. Điều này giúp cho các cơ quan chuyên môn quản lý, theo dõi, giám sát, kiểm tra các loại thực phẩm chức năng trên thị trường, nâng cao sức khoẻ của mỗi người dân và vai trò của ngành y tế.
Tại Nhật, thực phẩm chức năng được phân loại là thực phẩm và không bắt buộc chỉ bán ở hiệu thuốc, song trên thực tế, nhà thuốc là địa chỉ tin cậy của nhiều người tiêu dùng, đặc biệt là người cao tuổi.
Tại các chuỗi bán thuốc lớn như Matsumoto Kiyoshi, Kokumin… có quầy dành riêng cho vitamin và các thực phẩm bổ sung. Tại đây, dược sĩ và các nhân viên của nhà thuốc có thể tư vấn cho khách về công dụng, lưu ý an toàn của sản phẩm.
Thực phẩm chức năng tại Nhật không được kê đơn bắt buộc, trừ những trường hợp bác sĩ cần khuyến nghị bệnh nhân sử dụng một số thực phẩm bổ sung nhằm hỗ trợ điều trị hoặc dự phòng.
Các dược sĩ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn sử dụng an toàn thực phẩm chức năng. Nếu thấy nhiều triệu chứng nghiêm trọng, dược sĩ sẽ khuyên bệnh nhân thăm khám tại các cơ sở y tế chứ không tự ý sử dụng hay phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc hay thực phẩm chức năng.
Source link: https://dantri.com.vn/suc-khoe/cac-nuoc-tien-tien-quan-ly-thuc-pham-chuc-nang-nhu-the-nao-ky-5-20251014144934611.htm
