Trong buổi tọa đàm “Bảo đảm điện cho tăng trưởng – Yêu cầu và giải pháp” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 7/5, ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), đã đưa ra quan điểm về việc cần thiết phải điều hành giá điện theo cơ chế thị trường và loại bỏ các chi phí không minh bạch. Buổi tọa đàm nhằm mục đích phân tích và đề xuất các giải pháp, kịch bản để ngành điện đáp ứng nhu cầu điện cho tăng trưởng trong bối cảnh mới.
Tình hình cung ứng điện hiện tại
Theo ông Đoàn Ngọc Dương, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), trong 4 tháng đầu năm, việc cung ứng điện nhìn chung đã được bảo đảm, đặc biệt là trong các dịp lễ lớn. Với các giải pháp hiện có, việc cung ứng điện năm 2025 cơ bản sẽ được bảo đảm nếu các điều kiện diễn biến như dự báo.
Tuy nhiên, ông Dương cũng lưu ý rằng cần phải đề phòng các tình huống cực đoan như tăng phụ tải đột biến, thời tiết khắc nghiệt hoặc sự cố tổ máy. Ngành điện đã chuẩn bị các kịch bản ứng phó để bảo đảm an ninh điện năng trong mọi tình huống.
Những bất cập trong giá điện hiện tại
Ông Nguyễn Tiến Thỏa đã phân tích ba bất cập lớn trong giá điện hiện nay. Thứ nhất, giá điện chưa theo cơ chế thị trường, chưa tính đúng, tính đủ chi phí sản xuất 1 kWh điện và còn tình trạng “mua cao bán thấp” kéo dài. Thứ hai, giá điện đang phải gánh quá nhiều mục tiêu, từ hỗ trợ ngành điện phát triển, kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội đến khuyến khích tiết kiệm điện. Các mục tiêu này không đồng thuận, thậm chí mâu thuẫn, gây khó khăn trong điều hành. Bất cập thứ ba là cơ chế bù chéo trong giá điện (giữa hộ dùng điện sinh hoạt với nhau, giữa sinh hoạt và sản xuất, giữa các vùng miền) đã kéo dài, làm méo mó giá điện và cản trở cơ chế thị trường.
Những bất cập này dẫn đến hệ quả giá điện mang tính bao cấp, không thu hút được đầu tư tư nhân, không tạo áp lực đổi mới công nghệ và tiết kiệm điện. Ông Thỏa nhấn mạnh rằng ngành điện luôn rơi vào tình trạng thâm hụt dòng tiền, khó tái đầu tư, đe dọa an ninh năng lượng quốc gia.
Giải pháp điều hành giá điện
Để khắc phục những bất cập trên, ông Thỏa đề xuất cần chuyển sang điều hành giá điện theo cơ chế thị trường, tính đúng tính đủ chi phí, có lợi nhuận hợp lý. Biểu giá điện cũng cần sửa đổi, bỏ chi phí không minh bạch như chênh lệch tỷ giá, tách rõ các thành phần chi phí như phát điện, truyền tải, bán lẻ. Đồng thời, cần chấm dứt cơ chế bù chéo và xử lý chênh lệch vùng miền bằng chính sách riêng.
Nếu thực hiện được các điều chỉnh trên, ngành điện sẽ có điều kiện phát triển bền vững, bảo đảm cung ứng điện cho tăng trưởng kinh tế như mục tiêu Chính phủ và Quốc hội đề ra.
Điều chỉnh giá điện hợp lý và chính sách hỗ trợ
Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn nhận định rằng mức giá điện trung bình của Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều nước khác trong khu vực như Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore, Philippines. Thái Lan, sau cải cách biểu giá điện theo giờ, giá đã tăng đáng kể so với vài năm trước.
Theo ông Sơn, vấn đề không chỉ là “giá điện cao hay thấp”, mà là làm sao để giá điện phản ánh đúng chi phí sản xuất, bảo đảm tính bền vững cho hệ thống điện quốc gia. Nhiều quốc gia đã chuyển sang cơ chế giá thị trường, minh bạch, đầy đủ yếu tố chi phí và gắn với xu hướng phát triển năng lượng sạch.
Ông Sơn cho rằng nếu Việt Nam tiếp tục duy trì giá điện dưới mức chi phí thực tế, có thể mang lại lợi ích ngắn hạn cho sản xuất và an sinh xã hội, nhưng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đầu tư hạ tầng điện, mất cân đối cung – cầu và giảm chất lượng hệ thống trong dài hạn. Vì vậy, cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, tiệm cận thị trường, phản ánh đầy đủ chi phí và vẫn có chính sách hỗ trợ phù hợp để tránh gây “sốc giá”.
Điểm mới trong Luật Điện lực (sửa đổi)
Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cho biết một điểm mới quan trọng trong Luật Điện lực (sửa đổi) là cơ chế xác lập giá điện. Theo đó, việc xây dựng giá điện cần đảm bảo tính minh bạch, ổn định và hợp lý. “Giá điện phải đủ hấp dẫn để thu hút đầu tư nhưng cũng cần được kiểm soát ở mức hợp lý, nhằm không gây áp lực lên chi phí sản xuất – kinh doanh và đời sống người dân”, ông Hiếu nói.
Tuy nhiên, cơ chế giá điện lại là điều khiến ông Nguyễn Tiến Thỏa băn khoăn. Theo ông, cần nhanh chóng cải cách cơ chế điều hành giá điện theo hướng tiệm cận thị trường. “Cơ chế giá phải minh bạch, phản ánh đúng chi phí và loại bỏ những rào cản không còn phù hợp”, ông Thỏa nhắc lại.
Về dài hạn, ông cho rằng cần xóa bỏ triệt để cơ chế “mua cao, bán thấp”, xây dựng thị trường điện cạnh tranh, trong đó giá điện phản ánh đúng giá trị thật. “Vai trò điều tiết của Nhà nước nên tập trung vào các công cụ kinh tế, thay vì các biện pháp hành chính can thiệp trực tiếp vào giá để tránh làm sai lệch giá trị thật của điện năng, bảo đảm thị trường vận hành minh bạch, lành mạnh và bền vững”, theo góp ý của chuyên gia.
Kết luận
Việc điều hành giá điện theo cơ chế thị trường và loại bỏ các chi phí không minh bạch là cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành điện và đáp ứng nhu cầu điện cho tăng trưởng kinh tế. Các giải pháp đề xuất từ các chuyên gia và đại biểu Quốc hội cần được xem xét và thực hiện một cách cẩn trọng để tránh gây “sốc giá” và đảm bảo lợi ích lâu dài cho người dân và doanh nghiệp.
Để biết thêm thông tin chi tiết về các chính sách và giải pháp liên quan đến giá điện, bạn đọc có thể tham khảo thêm tại Cổng Thông tin điện tử Chính phủ.
