“Đại dịch” âm thầm mang tên nước ngọt

Tỷ lệ mắc các bệnh tim mạch, ung thư, tiểu đường, béo phì đều gia tăng

Theo kết quả các cuộc điều tra quốc gia, tỷ lệ hiện mắc tăng huyết áp ở người trưởng thành tại Việt Nam có xu hướng gia tăng đáng kể qua các năm. Cụ thể, năm 2010, tỷ lệ này là 15,3%, tăng lên 18,9% vào năm 2015 và 26,2% vào năm 2021. Ước tính hiện nay, khoảng 17 triệu người trong cộng đồng đang sống chung với tăng huyết áp.

Các bệnh tim mạch cũng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam, với 287.200 ca tử vong được ghi nhận, chiếm 39,5% tổng số ca tử vong.

Tương tự, tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường và tăng đường huyết ở người trưởng thành tại Việt Nam đã gia tăng đáng kể trong hơn một thập kỷ. Cụ thể, năm 2010, chỉ 2,2% người trưởng thành được ghi nhận mắc bệnh, nhưng đến năm 2021, tỷ lệ này ở nhóm tuổi 18-69 đã tăng lên 7%, tương đương với khoảng 4,6 triệu người hiện đang sống chung với bệnh trong cộng đồng.

Việt Nam ghi nhận khoảng 180.480 ca mắc ung thư mới mỗi năm với số ca tử vong ước tính là 120.184 ca hàng năm. So với năm 2000, số ca mắc mới đã tăng gấp 2,6 lần vào năm 2022.

Những con số trên phản ánh gánh nặng ngày càng lớn của bệnh không lây nhiễm đối với hệ thống y tế và xã hội. Cũng vì thế, kết luận số 176 của Tổng Bí thư Tô Lâm (ngày 25/4) nhấn mạnh vai trò của dự phòng và quản lý bệnh mạn tính.

Bên cạnh đó, tỷ lệ thừa cân và béo phì ở trẻ em tại Việt Nam có xu hướng gia tăng đáng kể trong thập kỷ qua. Cụ thể, ở nhóm trẻ 5-19 tuổi, tỷ lệ này đã tăng hơn 2 lần trong 10 năm. Trong đó, khu vực thành thị ghi nhận tỷ lệ cao nhất (gần 27%).

Vì sao lại đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường?

 Theo Bộ Y tế, nghiên cứu cho thấy những trẻ thường xuyên uống nước ngọt có nguy cơ mắc thừa cân béo phì cao hơn 3 lần so với trẻ không uống thường xuyên.

Song song với mức tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp đôi ở Việt Nam trong 10 năm qua thì tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ học đường cũng tăng gấp đôi. Điều đó cho thấy mối liên quan trực tiếp giữa việc sử dụng đồ uống có đường với tình trạng béo phì và gây ra các bệnh tim mạch, tiểu đường.

Nghiên cứu toàn cảnh về thừa cân béo phì và yếu tố nguy cơ của thừa cân béo phì ở Việt Nam cho thấy tiêu thụ nước ngọt là yếu tố nguy cơ của thừa cân béo phì và cần phải được can thiệp để giảm sử dụng.

Không chỉ riêng ở Việt Nam, nghiên cứu tại 75 quốc gia trên thế giới cũng cho thấy cứ tăng tiêu thụ đồ uống có đường lên 1% thì có thêm 4,8% người lớn thừa cân, 2,3% người lớn béo phì và 0,3% người mắc tiểu đường.

Tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng 18% nguy cơ mắc béo phì, tăng 12% nguy cơ tăng huyết áp, tăng 29% nguy cơ mắc đái tháo đường tuýp 2, và tăng 29% nguy cơ mắc hội chứng rối loạn chuyển hóa.

Tổ chức Y tế Thế giới đã đưa ra kết luận: tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân và béo phì, đồng thời tiềm ẩn nhiều khả năng dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm khác trong đó có ung thư.

PGS.TS Trương Thị Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia (Bộ Y tế), cho biết, lý do chọn nước giải khát có đường vì nó đóng góp tới 25% lượng đường tự do tiêu thụ ở người lớn và 40% lượng đường tự do tiêu thụ ở thanh thiếu niên. 

Theo kết quả của tổng điều tra dinh dưỡng, có những khu vực có tới 25% người dân tiêu thụ lượng đường tự do vượt quá khuyến nghị. Trong đó, đóng góp của đồ uống có đường rất lớn. 

Bên cạnh đó, không giống như đường ở dạng rắn (như đường trong bánh, kẹo, sô cô la…), đường dạng lỏng (như trong nước giải khát, đồ uống có đường) có hại nhiều hơn với cơ thể. 

Đường dạng lỏng được dung nạp một cách nhanh chóng khiến cơ thể không kịp ghi nhận lượng calo vừa nạp vào và gửi tín hiệu no đến não bộ giống như cách mà cơ thể phản ứng với lượng calo từ thức ăn dạng đặc. Vì vậy, cơ thể sẽ tiếp tục nạp năng lượng vào một cách không kiểm soát dẫn tới dư thừa năng lượng. 

Đường dạng lỏng được dung nạp nhanh do được gan hấp thụ nhanh hơn so với đường dạng rắn và làm thay đổi quá trình trao đổi chất của cơ thể, ảnh hưởng đến insulin, cholesterol và các chất chuyển hóa gây tăng huyết áp và viêm nhiễm. Những thay đổi này làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch, hội chứng chuyển hóa, bệnh gan…

Mức thuế suất 8% chỉ bằng 1/5 khuyến cáo của WHO

Dựa trên các bằng chứng khoa học, Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến cáo để giảm tiêu thụ đường từ đồ uống có đường ở mức đủ mạnh để phòng ngừa bệnh béo phì và các vấn đề sức khỏe có liên quan thì mức thuế đối với đồ uống có đường cần phải đảm bảo tăng giá bán lẻ lên ít nhất là 20%.

Vì thế, theo các chuyên gia việc áp mức thuế suất 8% như Dự thảo Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) là rất thấp, chỉ bằng 1/5 so với khuyến nghị của WHO nên không thể điều chỉnh thấp hơn được nữa.

Lý do mức thuế này sẽ có ý nghĩa không đáng kể đối với việc kiểm soát, giảm tiêu dùng, mà mới chỉ có tác dụng cảnh tỉnh đối với người tiêu dùng rằng đây là sản phẩm có hại cho sức khỏe, ít có tác dụng đối với việc giảm tiêu thụ.

Giải trình tại phiên thảo luận về bổ sung nước giải khát có đường trên 5g/100ml vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt trong Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi mới đây, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng, cho biết, nội dung này có 2 luồng ý kiến.

Trong đó, có những ý kiến cho rằng đã cần thiết phải đánh thuế lúc này chưa, nhưng cũng có một luồng ý kiến lại yêu cầu phải đánh thuế càng nhanh càng tốt và càng nhiều càng tốt.

“Tổ chức Y tế Thế giới đã có báo cáo rất chi tiết, cụ thể đối với các quốc gia trong đó có khuyến cáo đối với Việt Nam rằng chúng ta đang là một trong những quốc gia tiêu thụ nước giải khát có đường ngày càng lớn và dẫn đến nguy cơ béo phì. Theo thống kê hiện nay lượng đường mà chúng ta tiêu thụ phần lớn đến từ nước giải khát có đường, đây chính là nguyên nhân dẫn đến béo phì và thừa cân”, Bộ trưởng Thắng nói.

Ông cũng bày tỏ quan điểm cá nhân của mình rằng: “Đáng lẽ phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này chúng ta cũng đã muộn rồi, không thể để thế hệ con em của chúng ta đến lúc béo phì, đến lúc bệnh rồi chúng ta mới bàn”.

Trả lời báo chí, Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, cũng cho rằng, so với các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam đang bị chậm hơn. Vì thế, việc Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt là cơ hội tuyệt vời để áp thuế với đồ uống có đường.

Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực đối với trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành và toàn xã hội.

“Ở một số quốc gia, chúng tôi thấy ngành công nghiệp muốn chặn hoặc trì hoãn thuế, với các lập luận rằng nó sẽ gây ra tổn thất kinh tế.

Nhưng bằng chứng từ trên toàn cầu cho thấy điều này không đúng. Trên thực tế, khi áp thuế, người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe hơn. Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới”, Tiến sĩ Angela Pratt nhấn mạnh.

Áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là xu thế chung của thời đại, rất phổ biến trên toàn cầu với 107 nước áp dụng trong đó có 7 nước thuộc khu vực ASEAN, bao gồm cả Lào, Campuchia.