Ra mắt vào tháng 7 năm 1973, bộ phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” được coi là một tác phẩm tiêu biểu của điện ảnh cách mạng Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Được đạo diễn Hải Ninh thực hiện và dựa trên kịch bản của nhà văn – nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ, bộ phim đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả.
Trong bối cảnh cuộc chiến leo thang khốc liệt vào thập niên 1960, đạo diễn Hải Ninh và nhà văn Hoàng Tích Chỉ đã không quản ngại khó khăn, vượt qua nhiều gian nan để đến với Vĩnh Linh – vùng đất nằm ngay bên giới tuyến. Suốt 5 năm, họ đã “đi đêm, nghỉ ngày” để tránh bom đạn, cùng nhau viết nên kịch bản giàu tính nhân văn và đậm chất sử thi, tạo nên một tượng đài của điện ảnh Việt Nam.
Bộ phim không chỉ ghi lại một cách chân thực và xúc động đời sống, tinh thần chiến đấu của người dân hai bên giới tuyến mà còn nhận được nhiều giải thưởng danh giá. “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” đã giành Giải thưởng của Hội đồng Hòa bình Thế giới tại Liên hoan phim quốc tế Moskva lần thứ 8 và Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 2.
Sau hơn nửa thế kỷ, những gương mặt đã góp phần làm nên thành công của bộ phim kinh điển này – người còn, kẻ mất – nhưng dấu ấn của họ vẫn vẹn nguyên trong ký ức của biết bao thế hệ khán giả.
NSND Trà Giang – Chị Dịu bất khuất, kiên cường
NSND Trà Giang là một tên tuổi lẫy lừng trong làng điện ảnh cách mạng Việt Nam, đặc biệt nổi bật với vai diễn chị Dịu trong “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”. Trong phim, bà hóa thân thành người phụ nữ có chồng tập kết ra Bắc, ở lại quê nhà để gánh vác trách nhiệm chăm sóc gia đình và âm thầm lãnh đạo phong trào cách mạng địa phương, chống lại sự đàn áp tàn bạo của kẻ thù.
Dù phải đối mặt với những cuộc bắt bớ, giam cầm, tra tấn dã man và những lời dụ dỗ ngọt ngào, chị Dịu và những người dân kiên cường vẫn không hề nao núng. Khi bác Thuận – Bí thư chi bộ bị địch sát hại, chị Dịu đã thay bác tiếp tục giữ vững ngọn lửa đấu tranh. Với tình yêu quê hương là “vũ khí” duy nhất, chị Dịu trở thành biểu tượng của lòng dũng cảm, khiến kẻ thù phải khiếp sợ.
NSND Trà Giang từng chia sẻ rằng, dù đã đóng một số phim trước đó, bà vẫn còn cảm xúc của một cô sinh viên mới ra trường. Chứng kiến những câu chuyện tại vĩ tuyến 17, bà thấy trong mình dâng lên tình cảm lớn lao dành cho đất nước.
Trong chương trình “Cine – Ký ức phim Việt” gần đây, NSND Trà Giang tiết lộ rằng, để hóa thân trọn vẹn vào nhân vật Dịu, bà đã nhiều lần gặp gỡ nguyên mẫu ngoài đời là chị Hoàng Thị Thảo. Chị Thảo – lúc bấy giờ là Bí thư chi bộ kiêm Xã đội trưởng xã Gio Hà – Gio Linh – đã kể cho Trà Giang nghe về hoàn cảnh gia đình đầy đau xót của mình.
Theo đó, cha chị mất, mẹ bị giặc bắn, anh trai bị tù đày… chị Thảo vẫn đứng lên cầm súng gia nhập đội du kích để hoạt động cách mạng. Nghe chị Thảo kể lại cuộc đời đầy hy sinh và mất mát, Trà Giang đã không kìm được nước mắt. Bóng dáng người phụ nữ kiên trung ấy đã in sâu vào ký ức của bà và là nguồn cảm hứng lớn để bà “sống” cùng nhân vật Dịu.
Quá trình làm phim vô cùng khốc liệt, bà kể: “Chúng tôi vừa quay phim, vừa sinh hoạt như những người lính nơi chiến trường, nhiều khi thời gian nằm dưới hầm nhiều hơn trên mặt đất”. Thậm chí, khi đã thực hiện được một số cảnh quay tại vĩ tuyến 17, do tình hình chiến sự quá khốc liệt, NSND Trà Giang và đoàn phim buộc phải chuyển ra Hà Nội để hoàn thành những cảnh quay còn lại.
Những thước phim chân thực tái hiện cuộc chiến đấu ở vĩ tuyến 17 đã được giới chuyên môn đánh giá rất cao. Năm 1973, tại Liên hoan phim Quốc tế Moskva, bộ phim đã giành được giải thưởng của Hội đồng Hòa bình Thế giới, và NSND Trà Giang cũng vinh dự nhận giải Nữ diễn viên xuất sắc.
Mặc dù là một gương mặt sáng giá của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam, NSND Trà Giang đã sớm nói lời chia tay với nghệ thuật sau khi tham gia 17 bộ phim, để lại nhiều tiếc nuối trong lòng khán giả yêu mến bà.
Sau khi rời xa màn ảnh, NSND Trà Giang trở về trường Điện ảnh để truyền đạt kinh nghiệm diễn xuất cho thế hệ sau. Từ khi nghỉ hưu vào năm 1998, bà lại tìm thấy niềm đam mê mới với hội họa. Nhiều năm qua, “chị Dịu” Trà Giang sống một mình trong căn hộ chung cư tại TPHCM, nơi bà có không gian riêng để sinh hoạt và vẽ tranh.
“Hội họa đối với tôi cũng là một cách thiền. Và tôi nhìn cuộc đời như đứa trẻ lần đầu nhìn thấy, hội họa có cái bản năng nguyên khôi như tranh trẻ thơ chơi đùa với sắc màu… Tôi vẽ giống như hơi thở, như sự vận động không ngừng nghỉ để khám phá bản chất của tâm thức, loại trừ mọi chất bẩn còn tồn đọng. Và đấy cũng là một phương pháp tu tập”, NSND Trà Giang chia sẻ.
Dù tuổi đã cao, vẻ đẹp thần thái của cô Dịu ngày nào vẫn còn in đậm trên gương mặt của nữ nghệ sĩ gạo cội – mỹ nhân của dòng phim cách mạng một thời. Nữ nghệ sĩ tâm sự, mặc dù cả thời trẻ, bà đã “cháy” hết mình cho những vai diễn, nhiều năm qua, bà luôn thấy nhớ nghề. Nhiều lúc, Trà Giang cũng muốn nhận lời tham gia một bộ phim, nhưng vì đã có tuổi nên đành gác lại.
NSND Lâm Tới – Vai Trần Sùng phản diện ấn tượng
NSND Lâm Tới tên thật là Lâm Thanh Tòng, sinh ra tại làng Mỹ Hội, quận Cao Lãnh, tỉnh Sa Đéc, nay là xã Mỹ Hội, huyện Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp. Xuất thân từ gia đình nghèo, ông sớm tham gia cách mạng và sau đó tập kết ra Bắc, theo học khóa đầu tiên của Trường Điện ảnh Việt Nam cùng Trà Giang, Thế Anh, Trần Phương…
Tốt nghiệp loại ưu trường Điện ảnh năm 1964, vai diễn đầu tiên của Lâm Tới là trong bộ phim “Hai người lính”.
Với khả năng diễn xuất đa dạng, Lâm Tới có thể hóa thân vào cả vai chính diện và phản diện một cách đầy thuyết phục. Vai Trần Sùng trong “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” – một tên ác ôn tàn bạo – được xem là dấu ấn lớn nhất trong sự nghiệp của ông. Vai diễn quá ấn tượng đến mức sau này, nhiều người gọi ông là “Trần Sùng” ngoài đời thực.
Sau thành công của “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, Lâm Tới tiếp tục ghi dấu ấn mạnh mẽ qua loạt vai diễn trong phim điện ảnh như: Tám Quyện trong “Mùa gió chướng”, Ba Đô ở “Cánh đồng hoang” (đều của đạo diễn, NSND Nguyễn Hồng Sến) hay Thiếu tá Cần phim “Cho cả ngày mai” (đạo diễn Long Vân)…
Với những đóng góp to lớn cho nền điện ảnh nước nhà, NSND Lâm Tới đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý NSND vào năm 1997. Năm 1999, ông trở lại màn ảnh trong bộ phim “Đồng tiền xương máu” với vai một giám đốc cương trực, tài giỏi. Đây cũng là vai diễn cuối cùng trong sự nghiệp của ông. Năm 2000, NSND Lâm Tới qua đời sau một thời gian chống chọi với bệnh tật, để lại niềm tiếc thương vô hạn cho đồng nghiệp và người hâm mộ.
NSND Đoàn Dũng – Vai dân quân Vệ đáng nhớ
NSND Đoàn Dũng tên thật là Nguyễn Anh Dũng, sinh năm 1939 tại Hà Nội. Trong “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, nghệ sĩ vào vai Vệ – một dân quân – bị tên ác ôn Trần Sùng khống chế. Nhân vật của ông là hiện thân của sự bất lực, đau đớn – một người đàn ông lạc lối giữa những đòn roi và áp bức.
Đoàn Dũng đã thể hiện nhân vật bằng ánh mắt say khướt, giọng lè nhè và vẻ hung tợn ẩn chứa sự tuyệt vọng.
Sau “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, ông tham gia nhiều bộ phim và cũng để lại ấn tượng: “Em bé Hà Nội”, “Bức tường không xây”, “Tiếng gọi phía trước”, “Cha và con”…
Năm 1997, ông được Nhà nước phong danh hiệu NSND. Vai Hai Dư trong phim “Cỏ biếc” là tác phẩm cuối cùng của ông. Ngày 17/9/2018, NSND Đoàn Dũng qua đời tại Bệnh viện Thống Nhất, khép lại hành trình nghệ thuật đầy đam mê và cống hiến.
Bộ phim “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc mà còn là một biểu tượng của tinh thần đấu tranh và lòng yêu nước của người Việt Nam. Những diễn viên đã góp phần làm nên thành công của bộ phim, dù còn sống hay đã qua đời, vẫn mãi được nhớ đến và trân trọng trong lòng công chúng.
Hãy cùng nhìn lại những khoảnh khắc đáng nhớ của bộ phim và tôn vinh những nghệ sĩ đã dành cả cuộc đời để cống hiến cho nghệ thuật và đất nước.
