Đạo diễn Phạm Hoàng Nam: “Niels Lan Doky hội ngộ Thanh Lam sẽ bùng nổ”

Gần hai thập kỷ sau lần cuối cùng biểu diễn tại quê hương, ”Hiệp sĩ Jazz” Niels Lan Doky – huyền thoại piano người Đan Mạch gốc Việt – sẽ trở lại Việt Nam trong đêm hòa nhạc Jazz Concert IMMERSED, diễn ra ngày 15/11 tại TPHCM. 

Chương trình nằm trong khuôn khổ dự án Living Heritage (Di sản cho tương lai), với sự góp mặt của đạo diễn Phạm Hoàng Nam, giám đốc âm nhạc Quốc Trung, cùng các nghệ sĩ hàng đầu như NSND Thanh Lam, Hà Trần, Quyền Thiện Đắc…

Dịp này, phóng viên Dân trí đã có cuộc trò chuyện phỏng vấn với “phù thủy sân khấu” Phạm Hoàng Nam – đạo diễn của đêm nhạc – để nghe anh hé lộ nhiều hơn về đêm nhạc cũng như khoảnh khắc được khán giả mong đợi – cuộc hội ngộ giữa Niels Lan Doky với diva Thanh Lam. 

“Khác biệt không đáng sợ”

Nhìn lại hành trình 30 năm làm đạo diễn sân khấu và các concert, đâu là triết lý nghệ thuật và dấu ấn cá nhân mà Phạm Hoàng Nam luôn đưa vào các dự án của mình?

– Ba mươi năm làm nghề, điều tôi vẫn giữ đến giờ chính là “hãy luôn là chính mình”. Tôi không chạy theo xu hướng hay trào lưu, vì tin rằng mỗi tác phẩm chỉ thật sự có giá trị khi mang “vân tay riêng” của người làm ra nó – thứ không thể sao chép hay lặp lại. Chính sự khác biệt ấy giúp tôi đi đường dài.

Với tôi, ánh sáng là ngôn ngữ chứ không phải chỉ là công cụ. Nó không đơn thuần soi sáng người nghệ sĩ, mà còn soi được tâm trạng, “linh hồn” của âm nhạc.

Một tia sáng đúng lúc có thể khiến khán giả rơi nước mắt, trong khi cả “rừng” ánh đèn rực rỡ đôi khi chỉ khiến họ… mỏi mắt. Tôi thích những gì đủ, tinh và thật.

Xã hội bây giờ dường như đang hướng về những con số, showbiz quan tâm bao nhiêu vé bán ra, bao nhiêu người tham dự, sân khấu màn LED to đến mức nào, hiệu ứng pháo hoa tưng bừng ra sao…

Nhưng tôi nghĩ, những gì có thể đếm được bằng con số thì cũng có giới hạn. Còn giá trị lớn nhất – chính là giá trị không thể đo đếm.

Anh làm thế nào để xác định ranh giới giữa một ý tưởng táo bạo và một ý tưởng mạo hiểm có thể dẫn đến thất bại?

– Sự sáng tạo luôn mới và mạo hiểm, bởi nguyên tắc của tôi là không lặp lại của người khác và cả chính mình. Chính sự mạo hiểm đó mới là thử thách và tạo hứng thú.

Yếu tố làm nên thành công là kinh nghiệm và đội ngũ. Ý tưởng thì độc đáo, mới lạ, và đẩy tới cùng. Nhưng việc giảm thiểu rủi ro chính là sự chuẩn bị chuyên nghiệp, đội ngũ ăn ý và kinh nghiệm dày dặn.

Tôi thích làm việc với những người giỏi nhất và có sự đồng điệu về quan điểm, những người khiêm nhường giấu mình đi, để cho ra thành phẩm tinh túy.

Có bao giờ anh phải đấu tranh để bảo vệ một ý tưởng bị nghi ngờ, nhưng cuối cùng lại trở thành khoảnh khắc khiến khán giả “vỡ òa”?

– Tôi không thích từ “đấu tranh”, vì sáng tạo không nên đối kháng. Tôi chọn “thuyết phục”. Khi đưa ra ý tưởng mới, người ta hoài nghi là bình thường. Quan trọng là mình đủ thuyết phục để họ cùng tin.

Hồi đi học nghề ở Đan Mạch, tôi thấy họ bắt đầu rất khác nhau và tranh luận rất căng trước khi bắt tay làm. Nhưng khi đã thống nhất, ai cũng toàn tâm toàn ý. Ở Việt Nam thì khác – ban đầu ai cũng nhất trí – đến lúc làm lại mỗi người một ý (cười).

Tôi nghĩ sự khác biệt không đáng sợ. Chỉ cần cùng một mục tiêu – phục vụ khán giả bằng cảm xúc chân thật – thì mọi khác biệt đều là tài nguyên.

Sau ánh đèn sân khấu, điều gì khiến anh cảm thấy thỏa mãn nhất với vai trò của mình?

– Là khi tôi đạt được sự cân bằng. Sân khấu là nơi tôi cống hiến, gia đình là nơi tôi trở về.

Khi hai điều đó hài hòa, tôi thấy đủ. Thỏa mãn không phải là đỉnh cao, mà là trạng thái bình an khi biết mình đang sống đúng với điều mình yêu.

“IMMERSED” – Hơn cả một đêm nhạc Jazz

Gần đây, anh Phạm Hoàng Nam liên tục đứng sau những concert được đánh giá cao về tính nghệ thuật và thị giác. Với IMMERSED, điều gì khiến anh nhận lời và đặt tâm huyết đến vậy cho một đêm nhạc Jazz, một thể loại không phải là xu hướng đại chúng?

– “IMMERSED” là phần mở đầu của dự án Living Heritage (Di sản sống) do chị Lưu Bảo Hương (Helen Lưu) và những người bạn tâm huyết khởi xướng.

Cốt lõi của dự án này là tôn vinh những tài năng Việt Nam thành đạt ở khắp nơi trên thế giới nhưng trong nước ít được biết đến. Họ là những bác sĩ, triết gia, nhà kinh tế, nghệ sĩ, nhà thiết kế…

Dự án hướng đến việc tôn vinh, giáo dục và truyền cảm hứng sống mạnh mẽ, giúp thế hệ trẻ tin rằng, người Việt có thể làm nên những điều lớn lao và bước ra thế giới bằng chính tài năng của mình.

Mỗi năm, Living Heritage sẽ giới thiệu những gương mặt khác nhau trong nhiều lĩnh vực – không chỉ âm nhạc.

Tôi nhận lời vì giữa tôi và ê-kíp có chung triết lý sống: Hướng đến sự cân bằng trong tinh thần và thể chất, sống lành mạnh, hòa hợp với thiên nhiên và con người. Tôi cũng là một nhân vật trong cuốn sách của dự án, chứ không đơn thuần là đạo diễn của đêm nhạc.

Chúng tôi đồng điệu ở chỗ không chỉ làm một concert, mà muốn kể một câu chuyện về triết lý sống, về cách người Việt vươn tầm bằng bản sắc riêng. Đó mới là ý nghĩa sâu xa của “IMMERSED”.

Vậy ý tưởng để “IMMERSED” trở thành đêm nhạc Jazz đã bắt nguồn như thế nào?

– Dự án Living Heritage được xây dựng dựa trên những con người và câu chuyện của họ, chứ không phải bắt đầu từ một dòng nhạc cụ thể.

Lần này, chúng tôi chọn Jazz vì nhân vật trung tâm là Niels Lan Doky – một nghệ sĩ Jazz người Đan Mạch gốc Việt, người duy nhất mang quốc tịch Việt được Nữ hoàng Đan Mạch – phong tước Hiệp sĩ (Sir).

Niels Lan Doky dù rất nổi tiếng ở châu Âu, ở Việt Nam anh lại khá ít người biết đến. Khi trở về Việt Nam, Lan Doky mang theo hành trình “tìm về cội nguồn” – kết hợp âm nhạc Jazz phương Tây với nhạc cụ và âm hưởng dân gian Việt.

Điều khiến tôi hứng thú là sự pha trộn ấy: Khi đàn bầu, đàn tranh hòa cùng dàn nhạc Jazz, âm nhạc trở nên vừa dân tộc vừa toàn cầu – đúng xu hướng âm nhạc của thế giới.

Và quan trọng hơn, đó là câu chuyện về một người Việt trở lại tìm gốc, về hành trình nhận diện bản thân qua âm nhạc.

Bên cạnh Lan Doky, chương trình có sự đồng hành của nhạc sĩ Quốc Trung – giám đốc âm nhạc – và ca sĩ Thanh Lam.

Họ không chỉ là cộng sự mà còn là nhân vật trong cuốn sách Living Heritage. Những con người ấy cùng kể một câu chuyện: Khi tài năng Việt gặp nhau, cảm hứng và bản sắc Việt được khơi dậy.

Tên gọi “IMMERSED” có nghĩa “đắm chìm” gợi mở một không gian trải nghiệm đặc biệt. Anh đã thiết kế sân khấu, ánh sáng và âm thanh ra sao để đưa khán giả thật sự “đắm chìm” trong thế giới Jazz?

– Tôi chọn “Immerse” – nghĩa là “chìm đắm” – bởi đó là một từ giàu hình ảnh và cảm xúc.

Tôi giữ nguyên tiếng Anh vì không ngôn ngữ nào có thể diễn tả trọn vẹn tinh thần ấy. Trong show lần này, tôi muốn khán giả thật sự được “chìm” trong không gian nghệ thuật – bằng cả 5 giác quan: Nghe, nhìn, chạm, ngửi và cảm nhận.

Không chỉ thưởng thức âm nhạc hay ánh sáng, họ còn được “thưởng hương”: Mỗi chương của đêm diễn mang một mùi hương riêng, hòa quyện cùng giai điệu để tạo nên trải nghiệm đa tầng.

Không gian biểu diễn chỉ giới hạn 500 khán giả – ít nhưng đủ. Tiêu chí của chúng tôi là hướng đến đối tượng khán giả tinh hoa, chất lượng cao. Họ là những người thực sự yêu, đồng cảm và chủ động đi thưởng thức, thay vì bị mời hoặc đến chỉ để “check-in” hay khoe.

Bởi thế, toàn bộ phần dàn dựng được tôi thiết kế theo tinh thần tối giản Bắc Âu: “đủ là đẹp”, tiết chế mà tinh tế.

Thay vì phô trương công nghệ hay ánh sáng rực rỡ, tôi muốn khán phòng trở thành nơi âm nhạc và không gian tự giao thoa, để người nghe được tự do thả mình trong cảm xúc, chứ không bị “dẫn dắt cảm xúc”.

Giữa thời đại mà nhiều người mải miết chạy theo sự hoành tráng, tôi chọn cách đi ngược: Giấu công nghệ để tôn vinh con người, giấu kỹ xảo để làm bật cảm xúc thật.

Anh cũng là nhân vật trong cuốn sách thuộc dự án “Living Heritage” (Di sản sống) – dự án tôn vinh những tài năng Việt Nam thành đạt ở khắp nơi trên thế giới – nhưng trong nước ít được biết đến.

Sự trở lại của Niels Lan Doky sau 20 năm, cùng cuộc hội ngộ với diva Thanh Lam là khoảnh khắc được khán giả mong đợi. Anh đã kể câu chuyện nghệ thuật ấy như thế nào trên sân khấu để cảm xúc của hai cá tính âm nhạc hòa quyện thành một dòng chảy duy nhất?

– Show diễn này được kể theo chương hồi, với Lan Doky là người kể chuyện. Nó dẫn dắt từ câu chuyện anh ấy đi xa, tìm về nguồn cội, tìm thấy những người bạn Việt Nam như Thanh Lam và Quốc Trung.

Năm 2008, tôi đã may mắn được tiếp xúc với Lan Doky tại Đan Mạch. Anh ấy là người thành công ở châu Âu nhưng lại chơi nhạc theo kiểu rất Á Đông.

Anh phải tìm hiểu chất liệu âm nhạc Việt Nam bằng cách lặn lội tìm băng đĩa Thúy Nga Paris, và từ đó phát hiện Thanh Lam là một người đặc biệt, muốn hợp tác, tạo ra một đường dây để về Việt Nam.

Với một đạo diễn, điều quan trọng là sắp xếp để hai cá tính mạnh mẽ này tỏa sáng nhất trong câu chuyện của chính họ.

Tôi sẽ tạo ra một khung định hướng và chủ đề câu chuyện, nhưng vẫn phải để một phần nghệ sĩ ngẫu hứng tự do thăng hoa.

Những phút xuất thần không nằm trong kịch bản, những câu chuyện có thể lần đầu tiên được tiết lộ trên sân khấu, đó chính là điều thú vị và háo hức, ngay cả với người làm chương trình.

Theo anh, điểm giao thoa giữa “Hiệp sĩ Jazz” và “người đàn bà hát” Việt Nam nằm ở đâu để họ có thể tạo nên sự đồng điệu bùng nổ?

– Jazz là ngẫu hứng. Và cả 2 nghệ sĩ ấy đều mang tinh thần ấy trong máu. Lan Doky là nghệ sĩ quốc tế – người luôn tạo ra bất ngờ. Thanh Lam là “ẩn số” của sân khấu Việt – cảm xúc, bản năng và không bao giờ lặp lại chính mình.

Khi hai cá tính ấy va chạm vào nhau, sự đồng điệu sẽ bùng nổ thú vị.

Điều gì là thách thức lớn nhất khi dàn dựng một concert Jazz – vốn mang tính ngẫu hứng cao – nhưng vẫn phải giữ được dấu ấn thị giác và sự kết nối cảm xúc xuyên suốt theo đúng ý đồ của đạo diễn?

– Làm sao để nắm bắt cái “không thể nắm bắt”. Jazz là tự do, nhưng sân khấu cần trật tự. Tôi phải giữ được mạch cảm xúc xuyên suốt mà vẫn để nghệ sĩ bay bổng.

Đó là cuộc cân bằng giữa lý trí và cảm xúc – giống như việc thả diều, dây phải đủ dài để gió đưa, nhưng vẫn đủ căng để giữ.

Với tôi, show này là một “ẩn số đẹp”. Dù mọi thứ được chuẩn bị kỹ, nhưng khi đèn bật lên, âm nhạc cất tiếng, mọi người có thể ngẫu hứng theo cảm xúc thật.

Và chính sự không đoán định ấy mới là linh hồn của “IMMERSED”.

Việt Nam còn thiếu công nghệ sản xuất ngôi sao

Trong bối cảnh công nghệ sân khấu phát triển mạnh, vai trò của người đạo diễn đã thay đổi ra sao? Theo anh, thế nào là một “concert đỉnh cao”?

– Thế giới không chỉ phô trương “công nghệ”. Họ không lấy màn hình LED hay pháo sáng làm thước đo mà concept (ý tưởng chủ đạo – PV) và nghệ sĩ khiến khán giả rung động ra sao. Tức là lấy nghệ sĩ và âm nhạc là trung tâm.

Ở Việt Nam, chúng ta đang ở giai đoạn “đếm được”: Đếm đèn, đếm khách, đếm doanh thu…

Nhưng nghệ thuật thật lại nằm ở phần “không đếm được”: Cảm xúc, dấu ấn và trải nghiệm. Tôi luôn nhắc mình: “Cái gì đo bằng con số đều có giới hạn, chỉ có cảm xúc là vô hạn”.

Anh là người đứng sau nhiều concert quy mô và đẳng cấp quốc tế. Với kinh nghiệm đó, anh đánh giá thế nào về “sức khoẻ” và tiềm năng “xuất khẩu” của âm nhạc Việt hiện nay?

– Tôi nhìn nhận tích cực, nhưng chưa đến mức lạc quan. Chúng ta đang ở giai đoạn “cũng làm được” – tức là bắt đầu hòa nhịp với thế giới. Nhưng khi bỏ chữ “cũng” đi, nghĩa là khi ta “làm được và khác biệt”, lúc đó mới có thể nói đến chuyện “xuất khẩu”.

Âm nhạc Việt Nam chỉ thật sự có giá trị xuất khẩu khi tự thân nó tạo ra được những sản phẩm độc đáo, mang bản sắc riêng, chứ không dựa vào các format (định dạng – PV) mua bản quyền hay những bản remake (làm lại – PV). Trong khi đó, ở ta, phần lớn show truyền hình hay concert hiện nay đều là mua format nước ngoài.

Người ta chỉ mua cái gì khác biệt, riêng biệt, cái mà họ chưa có hoặc thấy nó hấp dẫn quá. Nếu làm giống hệt, người ta sẽ bắt đầu so sánh về giá cả và chức năng.

Tôi đánh giá cao Mỹ Tâm, Hà Anh Tuấn, Đen Vâu, Vũ, và nhiều nghệ sĩ cá tính… – những người tự sáng tác, tự kể câu chuyện – bằng âm nhạc của mình.

Vậy theo anh, yếu tố nào đang là rào cản lớn nhất để nghệ sĩ Việt Nam đạt được tầm vóc quốc tế?

– Vấn đề lớn nhất không nằm ở ca sĩ, mà nằm ở nhà sản xuất có tầm. Ca sĩ Việt Nam rất nhiều người tài năng, nhưng làm sao để biến họ thành một thương hiệu quốc tế lại nằm ở nhà sản xuất.

Như Taylor Swift hay Blackpink, họ đều có những nhà sản xuất tinh tường. Họ đã bồi dưỡng, đào tạo những người đó từ lúc chưa có tên tuổi đến khi tạo thành thương hiệu.

Đó là công nghệ sản xuất ngôi sao. Việt Nam chỉ có thể đạt được chuẩn quốc tế khi những nhà sản xuất có tầm nhìn xuất hiện, những người có cách nhìn để đưa ra thế giới.

Ngoài ra, về mặt âm nhạc, việc xuất khẩu thường đi bằng nghe trước. Phần lớn ca khúc của chúng ta vẫn viết bằng tiếng Việt. Nếu nghệ sĩ mang chương trình đi biểu diễn ở nước ngoài mà khán giả vẫn chủ yếu là người Việt, thì điều đó chưa thể gọi là “ra thế giới”.

Muốn quốc tế hóa, cần có những nhà sản xuất có tầm nhìn chiến lược về ngôn ngữ (pha trộn tiếng Anh) và công nghệ sản xuất quốc tế, như cách Hàn Quốc đã làm.

Âm nhạc là ngôn ngữ toàn cầu. Khi thông điệp của ta đủ chân thật và khác biệt, nó sẽ vượt biên giới mà không cần phiên dịch.

Nếu có một “di sản” hay “bài học lớn nhất” mà anh muốn truyền lại cho thế hệ đạo diễn, nghệ sĩ trẻ, đó sẽ là gì?

– Là “hãy khác biệt, nhưng phải thật”. Làm nghệ thuật mà không có bản sắc thì sớm muộn cũng hòa tan. Cái khó là tìm được bản sắc ấy giữa muôn vàn ảnh hưởng.

Đừng sợ mạo hiểm, nhưng hãy biết cân bằng: Giữa đam mê và kỷ luật, giữa sáng tạo và trách nhiệm, giữa lý trí và cảm xúc.

Công nghệ có thể học, tiền có thể kiếm, nhưng bản sắc thì phải tự tìm. Khi bạn tìm được “vân tay” riêng, bạn sẽ không cần cạnh tranh – vì chẳng ai có thể giống bạn.

Khó nhất trong ngành nghệ thuật là sự khiêm nhường. Hãy làm việc nhiều, nói ít. Hãy để công chúng đánh giá tác phẩm thay vì tự khoe về nó.

Khi mình có ý thức khoe ra thì nó không còn ý nghĩa nữa. Cái khó nhất là sự âm thầm, không cần ai biết cả. Phải biết khiêm nhường, giấu mình đi. Nhìn vào bên trong mình, sự cân bằng và không phô trương vẫn là giá trị quan trọng nhất để nói về một chân dung nghệ sĩ đích thực.

Cảm ơn anh vì những chia sẻ!

Ảnh: Nguyễn Hà Nam