Ra mắt năm 1988, bộ phim “Tướng về hưu” là một tác phẩm điện ảnh tâm lý xã hội được chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. Đạo diễn, NSND Nguyễn Khắc Lợi đã khắc họa thành công câu chuyện về ông Thuấn, một vị tướng quân đội về hưu sau những năm tháng cống hiến cho cách mạng. Trở về cuộc sống đời thường, ông phải đối mặt với sự lạc lõng khi những giá trị lý tưởng mà ông trân trọng dần bị lu mờ trước cơn lốc kinh tế thị trường.
Bộ phim không ngần ngại phơi bày những mặt trái của xã hội, như sự mai một của đạo đức truyền thống trước sức ép kinh tế. Sự xung đột giữa ông Thuấn và vợ chồng con trai không chỉ là câu chuyện gia đình mà còn là biểu tượng cho sự va chạm giữa hai thế hệ, hai hệ giá trị. “Tướng về hưu” không chỉ thành công về mặt nghệ thuật mà còn đạt giải Bông sen bạc tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1990.
Dàn diễn viên “Tướng về hưu”
NSND Mạnh Linh
NSND Mạnh Linh đảm nhận vai ông Thuấn, nhân vật trung tâm của bộ phim. Ông đã qua đời cách đây nhiều năm, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả.
NSND Hoàng Cúc
Trong “Tướng về hưu”, NSND Hoàng Cúc thủ vai Thủy, cô con dâu của ông Thuấn. Với cách diễn tự nhiên và ngoại hình xinh đẹp, NSND Hoàng Cúc đã lột tả xuất sắc hình ảnh một cô con dâu nhà tướng phải bươn trải trong thời kỳ kinh tế thị trường. Vai diễn này đã giúp bà chạm đến giải thưởng “Nữ diễn viên xuất sắc nhất” tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1990.
Trong chương trình “Cine 7 – Ký ức phim Việt” mới đây trên VTV, NSND Hoàng Cúc chia sẻ: “Khán giả ghét nhân vật Thủy đến mức ‘căm thù’ tôi. Với một nghệ sĩ, đó là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy tôi đã thể hiện tròn vai, chạm đến trái tim người xem”. Một trong những cảnh gây tranh cãi nhất của “Tướng về hưu” là khi Thủy mang nhau thai trẻ con từ bệnh viện sản về xay ra để nuôi đàn chó hàng chục con với mục đích kinh doanh. Chi tiết này từng bị khán giả lên án mạnh mẽ.
NSND Hoàng Cúc giải thích rằng, bộ phim muốn gióng lên hồi chuông báo động về tình trạng suy đồi đạo đức một cách tinh vi thông qua nhân vật Thủy. Bà chia sẻ thêm: “Lúc bấy giờ là phim đen trắng nên khán giả nhìn cối xay thịt không thấy hết được sự khủng khiếp của chi tiết này”. Việc nhân vật Thủy hút thuốc lá cũng là một chi tiết “đắt” trong tác phẩm. NSND Hoàng Cúc cho biết, bà đã hút thuốc thật, thậm chí còn biết cách phả khói ra mũi để cảnh quay thêm phần chân thực.
NSND Hoàng Cúc là nghệ sĩ tài sắc của Nhà hát Kịch Hà Nội. Nữ diễn viên gốc Tuyên Quang gây tiếng vang qua các vở như “Người đàn bà sau tấm cửa sổ xanh”, “Tôi và chúng ta”, “Em đẹp dần lên trong mắt anh”, “Nghĩ về mình”, “Ăn mày dĩ vãng”, “Thầy khóa làng tôi”, “Mùa hoa sữa”… NSND Hoàng Cúc còn góp mặt trong nhiều phim nổi bật như “Bỉ vỏ”, “Hồi chuông màu da cam”… Sau đó, nữ nghệ sĩ sinh năm 1957 xa rời màn ảnh.
Đến năm 2019, được sự động viên của người thân và đồng nghiệp, NSND Hoàng Cúc mới trở lại trong phim truyền hình “Hoa hồng trên ngực trái”. Sau đó, NSND Hoàng Cúc tiết lộ, bà đã chiến đấu với căn bệnh ung thư đã hơn 10 năm nay. Tuy nhiên, nhờ có gia đình chăm sóc và đặc biệt là luôn giữ tinh thần tích cực, bà đã vượt qua bạo bệnh để sớm trở lại với nghệ thuật. Ở tuổi U70, nữ nghệ sĩ vẫn lạc quan, luôn muốn cống hiến cho nghệ thuật. Những lúc rảnh rỗi, Hoàng Cúc thường làm thơ, viết văn.
Tháng 6/2024, bà ra mắt trường ca “Cúc” ghi lại những cảm xúc và suy tưởng về cuộc đời. NSND Hoàng Cúc chia sẻ rằng, bà chỉ muốn sáng tác để nói lên tiếng lòng, cảm xúc của bản thân về cuộc sống, sự việc xung quanh. Nghệ sĩ yêu thơ từ bé. Có thời điểm, thơ như cứu cánh, nâng đỡ Hoàng Cúc biến nỗi đau bệnh tật thành động lực và hy vọng.
NSND Trần Hạnh
Nghệ sĩ Trần Hạnh vào vai ông Cơ, người cha mất hết cơ nghiệp, cùng con gái được gia đình ông Thuấn cho ở nhờ. NSND Trần Hạnh sinh năm 1929 tại Hà Nội, nghỉ hưu năm 1989. Ông được công chúng biết đến qua các vai diễn trong các bộ phim điện ảnh và truyền hình.
Vai diễn điện ảnh đầu tiên của ông là vai nam chính trong phim “Chiếc bình tiền kiếp” của đạo diễn Nguyễn Hữu Phần. Ông xuất thân là công nhân đóng giày. Ngày ngày ông làm việc ở xưởng, tối về sinh hoạt ở Đoàn Kịch Thanh niên Hà Nội cùng những người bạn như Doãn Hoàng Giang, Trọng Khôi, Đoàn Dũng, Trần Minh Ngọc… Sau này, ông về Đoàn Kịch Hà Nội (nay là Nhà hát Kịch Hà Nội) để thỏa sức cống hiến cho nghệ thuật.
Sau đó, ông tham gia loạt phim khác như “Hãy tha thứ cho em”, “Cỏ lau”, “Người đàn bà thứ hai”, “Làng nổi”… Bộ phim điện ảnh cuối cùng mà ông tham gia là phim “Cha cõng con”, vai ông già mù. Ông là một trong số những nghệ sĩ đầu tiên nhận danh hiệu NSƯT do nhà nước trao tặng năm 1994. Ông chính thức được trao tặng danh hiệu NSND năm 2019.
NSND Trần Hạnh qua đời năm 2021 do tuổi cao, sức yếu, hưởng thọ 92 tuổi.
Những năm cuối đời, cuộc sống không dư dả nhưng với những gì đã cống hiến cho nghệ thuật nước nhà, NSND Trần Hạnh luôn cho rằng, tình yêu của khán giả dành cho người nghệ sĩ mới lại là tài sản quý giá nhất.
NSND Hoàng Dũng
Vai diễn Khổng của NSND Hoàng Dũng trong “Tướng về hưu” không phải là vai chính nhưng để lại ấn tượng với khán giả. Trong phim, Khổng có mối quan hệ ngoài luồng với Thủy (NSND Hoàng Cúc), với cách diễn tự nhiên, đài từ ấn tượng, nam nghệ sĩ đã ghi dấu ấn khi lần đầu chạm ngõ phim điện ảnh.
Hoàng Dũng sinh năm 1956 tại Hà Nội, mất năm 2021 sau một thời gian chiến đấu với bệnh tật, hưởng thọ 65 tuổi. Nam nghệ sĩ từng giữ chức Giám đốc Nhà hát kịch Hà Nội (2007-2017), sau đó nghỉ hưu. Ông được phong tặng danh hiệu NSND năm 2007.
Những năm cuối đời, ông gây ấn tượng với nhiều vai diễn trong các phim: “Người phán xử”, “Sinh tử”, “Về nhà đi con”, “Gái già lắm chiêu V”, “Trở về giữa yêu thương”… NSND Hoàng Dũng cũng là người thầy của nhiều tên tuổi diễn viên sân khấu và truyền hình nổi tiếng như Việt Anh, Hồng Đăng, Diệu Hương, Thanh Hương… và nhiều diễn viên trưởng thành từ lớp diễn viên truyền hình của VFC.
Sinh thời, nghệ sĩ sống hạnh phúc với vợ và 2 con trai. Vợ ông vốn là cô giáo mầm non, chuyển sang mở tiệm quần áo nhỏ để lo kinh tế gia đình, giúp chồng yên tâm theo đuổi nghệ thuật.
Nghệ sĩ Tú Oanh
Trong “Tướng về hưu”, Tú Oanh vào vai Lài, con gái của ông Cơ (NSND Trần Hạnh đóng), là người giúp việc của gia đình ông Thuấn. Sau này vì quyết định vô tình của ông Thuấn, bố con ông Cơ đã rơi vào cảnh đường cùng. Ông Cơ bỏ mạng, còn Lài từ một con người hiền lành bỗng như trở thành con người khác.
Mới đây, trong chương trình “Cine 7 – Ký ức phim Việt” trên VTV, Tú Oanh cho biết, trước khi tham gia “Tướng về hưu”, chị từng mong muốn được hóa thân vào những vai “sang, xịn” trong MV “Đò nghèo”. Tuy nhiên, vai diễn trong MV lại là một nhân vật khổ cực và đạo diễn khi ấy đã nói một câu như “tiên tri”: “Vai đầu tay là vai gì thì sẽ theo suốt sự nghiệp của mình”. Câu nói ấy dường như đã trở thành định mệnh cho Tú Oanh. Nhân vật Lài không chỉ là bước ngoặt mà còn “đóng đinh” phong cách diễn xuất mộc mạc, chân thực của nữ nghệ sĩ.
Tú Oanh nói: “Tôi từng nhiều lần muốn cắt tóc ngắn để đổi mới hình ảnh, nhưng rồi cứ lưỡng lự. Không ngờ, chính mái tóc dài tưởng như cần thay đổi lại là yếu tố khiến đạo diễn chọn tôi cho vai Lài – một nhân vật với số phận đặc biệt, cần sự giản dị và sâu lắng”. Cuối cùng, mái tóc dài cùng lối diễn xuất tự nhiên đã giúp Tú Oanh để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả, biến Lài trở thành một trong những vai diễn đáng nhớ nhất trong sự nghiệp của Tú Oanh.
Sau bộ phim “Tướng về hưu”, Tú Oanh chuyên tâm làm sân khấu tại Nhà hát Tuổi trẻ, không tham gia đóng phim. Năm 2021, chị gây ấn tượng khi vào vai bà Bích trong phim “Hương vị tình thân”. Vai diễn đã mang đến cho chị đề cử “Nữ diễn viên ấn tượng” của “VTV Awards 2021”.
Sau đó, Tú Oanh còn tham gia một số dự án phim như mẹ Đại úy Vũ trong phim “Đấu trí”, bà Phượng phim “Đừng nói khi yêu”, mẹ của Hà (Lan Phương) phim “Gia đình mình vui bất thình lình”. Ngoài công việc diễn xuất, Tú Oanh tất bật với công việc kinh doanh. Chị cũng được ngưỡng mộ bởi cuộc sống hạnh phúc bên chồng là đạo diễn Bùi Thạc Chuyên và 2 con trai. Trong các dự án điện ảnh mới đây của ông xã, như “Địa đạo”, “Tro tàn rực rỡ”… nữ diễn viên cũng sát cánh ủng hộ.
Kết luận
“Tướng về hưu” không chỉ là một bộ phim điện ảnh xuất sắc mà còn là một tác phẩm nghệ thuật phản ánh sâu sắc những biến động xã hội và sự va chạm giữa các thế hệ. Dàn diễn viên của bộ phim, với những tên tuổi lớn như NSND Mạnh Linh, NSND Hoàng Cúc, NSND Trần Hạnh, NSND Hoàng Dũng và nghệ sĩ Tú Oanh, đã góp phần tạo nên một tác phẩm để đời. Hành trình và số phận của họ là minh chứng cho sự cống hiến và tình yêu nghệ thuật, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả Việt Nam.
