Gánh nặng đột quỵ gia tăng: Hành động sớm để giảm thiểu hậu quả

Đột quỵ: Gánh nặng sức khỏe cho cá nhân và cộng đồng

Đột quỵ đang trở thành một trong những thách thức y tế tại Việt Nam, với tỷ lệ mắc và tử vong thuộc nhóm cao nhất trong khu vực Đông Nam Á. Theo dữ liệu từ WHO 2021, đột quỵ hiện là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam, với hơn 167.000 ca tử vong mỗi năm. Tính trung bình, cứ mỗi giờ trôi qua, có khoảng hơn 20 bệnh nhân tử vong do đột quỵ.

Trong số các yếu tố nguy cơ, tăng huyết áp nổi lên là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do đột quỵ tại Việt Nam. Theo dữ liệu về Dịch tễ đột quỵ tại Việt Nam được đăng tải trên tạp chí Global Epidemiology năm 2025, tăng huyết áp liên quan đến 79.000 ca tử vong, vượt xa các yếu tố nguy cơ khác như béo phì (62.000 ca), hút thuốc lá (35.000 ca) hay đường huyết cao (35.000 ca). Số liệu tại riêng Hà Nội và TPHCM cũng cho thấy hơn 2/3 trong số bệnh nhân đột quỵ có tiền sử mắc tăng huyết áp.

Dù vậy, tăng huyết áp vẫn là yếu tố có thể kiểm soát hiệu quả nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.

Theo TS.BS Đào Việt Phương (Bệnh viện Bạch Mai) cho biết đột quỵ không chỉ là biến cố y học nguy hiểm mà còn là gánh nặng kéo dài với bệnh nhân, gia đình và xã hội. Khoảng 50% người sống sót sau 6 tháng vẫn phụ thuộc người khác trong sinh hoạt. Di chứng thường gặp gồm liệt nửa người, rối loạn ngôn ngữ, trầm cảm, suy giảm nhận thức… Gia đình bệnh nhân đối mặt với áp lực tài chính và tâm lý, đặc biệt trong bối cảnh dân số Việt Nam đang già hóa nhanh chóng.

Phòng ngừa nguyên phát – Hành động sớm để giảm thiểu tổn thất

Trong bối cảnh đột quỵ vẫn là nguyên nhân tử vong hàng đầu tại Việt Nam, các chuyên gia cho rằng phòng ngừa nguyên phát là chiến lược hiệu quả nhất. Việc tầm soát, phát hiện sớm và kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, rung nhĩ… cần được lồng ghép thường xuyên vào khám bệnh định kỳ, đặc biệt với nhóm người trên 60 tuổi – đối tượng có nguy cơ đột quỵ cao gấp đôi so với nhồi máu cơ tim.

Tuy nhiên, theo khuyến nghị từ Hướng dẫn phòng ngừa đột quỵ nguyên phát của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ 2024, đối với yếu tố nguy cơ phổ biến là tăng huyết áp, chỉ khoảng 30% bệnh nhân đạt được mục tiêu huyết áp khi điều trị với một loại thuốc duy nhất; phần lớn cần phối hợp từ hai đến ba loại thuốc. Điều này cho thấy việc ưu tiên cần phải phối hợp thuốc sớm ngay từ đầu, cá thể hóa và tuân thủ điều trị, kết hợp thay đổi lối sống là chìa khóa kiểm soát bệnh hiệu quả.

Công tác phòng ngừa đột quỵ không chỉ là nhiệm vụ của bác sĩ chuyên khoa thần kinh – đột quỵ, mà cần sự tham gia của toàn bộ hệ thống y tế đa chuyên khoa. Cụ thể, theo khuyến cáo của Hiệp hội tim mạch Hoa Kỳ 2024 nhấn mạnh rằng việc phòng ngừa đột quỵ hiệu quả cần: Tầm soát sớm các yếu tố nguy cơ ở tuyến cơ sở; thiết lập mạng lưới chăm sóc liên ngành, từ dự phòng đến cấp cứu và phục hồi; tăng cường giáo dục cộng đồng về dấu hiệu đột quỵ (FAST) và hành động kịp thời.

“Mỗi phút trôi qua, khi đột quỵ xảy ra, hàng triệu tế bào não chết đi. Nhưng nếu hành động sớm, mỗi người có thể ngăn ngừa, cứu sống và phục hồi cho hàng nghìn bệnh nhân đột quỵ”, TS.BS Đào Việt Phương chia sẻ nhân Ngày Đột quỵ Thế giới 29/10.

Bên cạnh đó, ông cũng nhấn mạnh nguyên tắc FAST trong truyền thông cộng đồng, nhằm thúc đẩy cộng đồng ý thức nhận diện nhanh các dấu hiệu đột quỵ và hành động kịp thời gồm: Mặt méo – tay yếu – nói khó – gọi cấp cứu ngay.