Ghép gan – phép màu được viết nên từ khoa học và sự sẻ chia

100 ca ghép gan – 100 câu chuyện

Chia sẻ tại buổi tọa đàm trực tuyến với chủ đề “Ghép gan – Hành trình tái tạo sự sống” diễn ra mới đây trên báo Dân trí, PGS.TS.BS Lê Văn Thành, Phó Tổng Giám đốc chuyên môn khối Ngoại, Hệ thống Y tế Vinmec cho biết, trong hành trình ghép gan tại Vinmec, có những ca đặc biệt trở thành dấu mốc đáng nhớ, thậm chí được xem là hy hữu trên thế giới.

Một trong số đó là ca ghép gan cho bệnh nhân hôn mê suốt 9 ngày. Với thời gian hôn mê kéo dài như vậy, cơ hội hồi phục gần như bằng không, nhưng sau ca ghép, bệnh nhân đã tỉnh lại và phục hồi ngoạn mục. Đó là một kỳ tích y khoa, cũng là kỷ niệm sâu sắc nhất đối với ê-kíp chúng tôi.

Bên cạnh đó còn nhiều ca ghép gan cho trẻ bị teo mật bẩm sinh, những em bé vừa chào đời đã phải chịu đựng đau đớn vì tắc mật, vàng da, nhiều lần phẫu thuật nhưng vẫn phải chờ đến khi đủ cân nặng mới có thể ghép. Có những cháu khi được ghép chỉ nặng khoảng 5-6kg.

Đây là những ca mổ vô cùng thử thách. Bác sĩ phải tính toán chính xác kích thước mảnh gan ghép, nếu quá lớn thì không thể đóng ổ bụng, phải cắt tỉa hợp lý sao cho vừa khít với cơ thể nhỏ bé của trẻ.

“Nhưng chính sự tỉ mỉ ấy đã đem lại những phép màu. Chúng tôi chứng kiến làn da vàng sậm của các bé dần chuyển hồng trở lại, rồi sáng bừng lên sau vài tuần. Sau một tháng, nhìn các cháu chạy nhảy, cười nói, không ai nghĩ rằng đó từng là những bệnh nhi phải ghép gan.

Đó là niềm hạnh phúc lớn nhất của người làm nghề – khi nỗ lực của cả tập thể được đổi lấy sự sống trọn vẹn của một con người”, BS Thành chia sẻ.

Trong khi đó, với TS.BS Đào Đức Dũng, Bác sĩ Ngoại tiêu hóa – Gan mật tụy, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City, mỗi ca ghép gan đều là một câu chuyện riêng. Đến nay, tại Vinmec, các bác sĩ đã thực hiện khoảng 100 ca ghép gan, và có lẽ cũng là 100 câu chuyện, 100 hoàn cảnh khác nhau. Mỗi trường hợp đều để lại những cảm xúc rất sâu sắc cho ê-kíp phẫu thuật.

Có những tình huống thật sự khiến các y bác sĩ xúc động. Như những ca suy gan cấp phải ghép khẩn cấp, khi bệnh nhân nhập viện trong tình trạng nguy kịch, gia đình chỉ có một suy nghĩ duy nhất: bằng mọi cách phải cứu người thân.

“Tôi còn nhớ trường hợp người chồng hiến gan cho vợ, khi đó, vợ rơi vào tình trạng cấp cứu, không còn thời gian chờ đợi. Anh ấy nói một câu rất giản dị mà ám ảnh mãi: “Nếu phải hy sinh một phần thân thể để vợ sống, tôi sẵn sàng””, BS Dũng kể lại.

Mục tiêu không chỉ là cứu sống người bệnh, mà còn phải đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người hiến gan.

Chính vì vậy, chúng tôi luôn coi trọng hai chữ an toàn trong từng quyết định. Người hiến sau mổ phải khỏe mạnh, hồi phục nhanh và có chất lượng sống tốt. Đó là lý do tại sao Vinmec đã triển khai thành công phẫu thuật nội soi cho 100% các ca hiến gan sống, giúp giảm đau tối đa, ít sẹo, nhanh hồi phục và đảm bảo tính thẩm mỹ.

Đối với các y bác sĩ, mỗi ca ghép không chỉ là một thành tựu y khoa, mà còn là một câu chuyện về tình yêu, lòng quả cảm và khát vọng được sống, của cả người bệnh, người hiến và cả những người làm nghề.

Quyết định ghép gan – “thời khắc vàng” giữa sự sống và cái chết

Theo BS Thành, những trường hợp cần ghép gan thường là bệnh nhân đã ở giai đoạn cuối của các bệnh lý về gan, tức là nếu không can thiệp kịp thời, người bệnh có nguy cơ tử vong rất cao.

Các bệnh lý dẫn đến chỉ định ghép gan khá đa dạng. Phổ biến nhất là suy gan cấp, xảy ra ở người đã bị xơ gan từ trước, do dùng thuốc gây độc cho gan, hoặc do ngừng điều trị viêm gan B khiến virus bùng phát và làm gan suy nặng.

Ngoài ra còn có xơ gan do viêm gan C, xơ gan do rượu, ung thư gan, các rối loạn chuyển hóa và viêm gan tự miễn, tất cả đều có thể tiến triển đến giai đoạn cuối, cần được ghép gan để cứu sống.

“Người ta thường gọi thời điểm quyết định này là “thời khắc vàng” giữa sự sống và cái chết. Nếu không được ghép kịp thời, bệnh nhân gần như không thể qua khỏi; nhưng nếu được ghép đúng lúc, tỷ lệ sống sót và phục hồi có thể đạt tới khoảng 90%”, BS Thành nói.

Chung quan điểm, BS Dũng cho biết thêm, trong suy gan cấp, bệnh nhân thường nhập viện khi tình trạng đã rất nặng. Nếu không can thiệp kịp thời, bệnh nhân có thể rơi vào hai biến chứng nghiêm trọng là suy đa tạng và nhiễm trùng nặng, khi đó việc kiểm soát sau ghép trở nên vô cùng khó khăn, tỷ lệ tử vong rất cao. 

Theo các nghiên cứu trên thế giới, thời điểm tối ưu để ghép gan trong suy gan cấp thường nằm trong khoảng 3-7 ngày đầu kể từ khi phát hiện bệnh. Tuy nhiên, trên thực tế, không có một mốc cố định tuyệt đối, vì mỗi bệnh nhân có diễn biến khác nhau.

Còn với các trường hợp xơ gan giai đoạn cuối, nguyên tắc lại khác. Đó là ghép càng sớm càng tốt, trước khi xảy ra biến chứng như xuất huyết tiêu hóa, nhiễm trùng dịch báng hay suy thận. Khi ghép ở giai đoạn sớm, bệnh nhân hồi phục nhanh hơn, chất lượng sống sau ghép cũng tốt hơn.

“Thống kê tại Vinmec cho thấy, tỷ lệ sống sau ghép gan 5 năm đạt 80-85%, tương đương với các trung tâm ghép gan hàng đầu thế giới. Cần lưu ý 5 năm chỉ là mốc đánh giá y khoa, còn trên thực tế, rất nhiều bệnh nhân vẫn sống khỏe mạnh, làm việc, sinh hoạt bình thường 10-15 năm sau ghép”, BS Dũng nhấn mạnh.

BS Thành cũng lưu ý một khía cạnh khác của “thời điểm vàng”, đó là thời gian thiếu máu lạnh (cold ischemia time) trong ca ghép. Đặc biệt với nguồn gan từ người hiến chết não, khi phải vận chuyển từ nơi khác về, việc tính toán chính xác thời gian di chuyển là cực kỳ quan trọng. Từ lúc gan được lấy ra khỏi cơ thể người hiến cho đến khi ghép vào người nhận, thời gian lý tưởng không nên vượt quá 6-7 tiếng.

Nếu quá thời gian này, mô gan bắt đầu hoại tử, men gan tăng cao, khả năng phục hồi của tạng giảm mạnh, và dù ca ghép có kỹ thuật hoàn hảo đến đâu thì nguy cơ thất bại vẫn rất lớn.

“Vì vậy, trong ghép gan, dù là với người hiến sống hay hiến chết não, “thời điểm vàng” chính là yếu tố sinh tử. Nó đòi hỏi quyết định kịp thời, phối hợp chính xác và hành động nhanh chóng của cả người bệnh, gia đình và đội ngũ y bác sĩ”, BS Thành nói.

Mục tiêu tương lai – ghép gan hoàn toàn bằng nội soi và robot hỗ trợ

BS Dũng cho biết, ghép gan là một đại phẫu hết sức phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ của rất nhiều chuyên khoa trong bệnh viện, chứ không chỉ riêng ê-kíp phẫu thuật viên. Chính vì tính phức tạp như vậy nên không phải cơ sở y tế nào cũng có thể thực hiện ghép gan.

Trung tâm ghép phải có ba yếu tố cốt lõi. Thứ nhất, cơ sở vật chất và trang thiết bị đầy đủ. Thứ hai, nguồn nhân lực chuyên sâu và có kinh nghiệm. Thứ ba, trung tâm ghép phải có quy trình chuẩn hóa và luôn được cập nhật.

“Kỹ thuật ghép gan trên thế giới thay đổi từng ngày, từ phác đồ điều trị, thuốc chống thải ghép đến các tiêu chuẩn hồi sức. Vì vậy, quy trình trong nước cũng phải liên tục cập nhật để đảm bảo kết quả ghép gan đạt hiệu quả cao nhất, mang lại chất lượng sống tốt nhất cho người bệnh”, BS Dũng chia sẻ.

Bệnh viện Vinmec hiện trang bị đầy đủ hệ thống phương tiện hiện đại bậc nhất để phục vụ cho các ca ghép gan cũng như nhiều loại phẫu thuật phức tạp khác.

Cụ thể, BS Thành cho biết, đối với người hiến gan, bệnh viện sử dụng hệ thống phẫu thuật nội soi tiên tiến, trong đó nổi bật là công nghệ ICG–Fluorescence (Indocyanine Green Imaging). Đây là một kỹ thuật hình ảnh huỳnh quang cho phép quan sát rõ đường mật và cấu trúc mạch máu trong gan mà không cần chụp X-quang lặp lại.

Sau khi tiêm thuốc nhuộm huỳnh quang vào cơ thể, chỉ khoảng 45 phút sau, hệ thống sẽ hiển thị rõ đường mật gan phải và gan trái, giúp bác sĩ xác định chính xác vị trí cần cắt và phần cần bảo tồn, từ đó giảm nguy cơ tổn thương đường mật, rút ngắn thời gian mổ và nâng cao độ an toàn.

Bên cạnh đó, hệ thống gây mê – hồi sức hiện đại của Vinmec cho phép kiểm soát và theo dõi toàn bộ các thông số sinh tồn của người bệnh theo thời gian thực, giúp ê-kíp điều chỉnh kịp thời và đảm bảo an toàn tuyệt đối trong suốt ca phẫu thuật.

“Không chỉ dừng lại ở đó, trong thời gian tới, chúng tôi sẽ được trang bị hệ thống phẫu thuật robot thế hệ mới, nhằm mở rộng kỹ thuật ghép gan bằng phương pháp nội soi robot cho người nhận tạng. Đây là bước tiến quan trọng, giúp các ca ghép gan ít xâm lấn hơn, hồi phục nhanh hơn và an toàn hơn, đưa kỹ thuật ghép gan của Việt Nam tiệm cận tiêu chuẩn quốc tế”, BS Thành nói.

Theo bác sĩ, hiện nay trên thế giới, đặc biệt tại khu vực châu Á, ghép gan bất đồng nhóm máu đang ngày càng phát triển. Lý do là bởi nguồn tạng hiến luôn khan hiếm, trong khi trong gia đình có thể có người đủ điều kiện về sức khỏe nhưng lại không cùng nhóm máu với người nhận. Việc mở rộng chỉ định sang nhóm bất đồng giúp tăng cơ hội sống cho người bệnh.

Về nguyên tắc, ghép gan khác nhóm máu cũng tương tự như truyền máu – không chỉ giới hạn giữa nhóm A-A hay O-O, mà với các kỹ thuật lọc huyết tương và điều hòa miễn dịch hiện nay, chúng ta đã có thể ghép chéo nhóm máu an toàn. Đây cũng là một trong những mục tiêu mà Vinmec đang hướng tới trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, chúng tôi đang nghiên cứu và từng bước triển khai kỹ thuật “ghép gan theo giai đoạn” (staged partial transplantation).

Trong đó, nếu mảnh gan của người hiến không đủ thể tích so với nhu cầu của người nhận, chúng tôi sẽ cắt bỏ phần gan bệnh, ghép tạm phần gan nhỏ, rồi sau khoảng 1 tháng, khi gan ghép đã phát triển đủ kích thước, mới tiến hành phẫu thuật lần hai để loại bỏ hoàn toàn phần gan bệnh còn lại.

Kỹ thuật này mở ra cơ hội cho những bệnh nhân không có người hiến đủ thể tích gan, đặc biệt là ở trẻ nhỏ hoặc người có thể trạng yếu.

Về định hướng tương lai, chúng tôi đặt mục tiêu thực hiện ghép gan hoàn toàn bằng nội soi và robot hỗ trợ. Khi hệ thống robot được trang bị, cánh tay robot sẽ hoạt động như một phần kéo dài của phẫu thuật viên, giúp thao tác tinh vi hơn rất nhiều.

Khi kỹ thuật này được ứng dụng rộng rãi, người bệnh chỉ cần nằm viện khoảng 7-10 ngày là có thể xuất viện, với vết mổ nhỏ tương tự như đường mổ lấy thai, thay vì vết rạch dài trên bụng như trước đây.

“Đó chính là hướng đi mà chúng tôi – những người làm ghép gan tại Vinmec – đang nỗ lực theo đuổi: Ghép gan an toàn hơn, ít xâm lấn hơn, nhanh hồi phục hơn, và nhân văn hơn”, BS Thành nhấn mạnh. 

Mỗi người ra đi sẽ không chỉ là mất mát, mà là khởi nguồn của sự sống mới cho nhiều người khác

Theo BS Thành, trước đây ở Việt Nam, cũng như nhiều quốc gia châu Á khác, tỷ lệ hiến tạng còn rất thấp so với các nước châu Âu hay châu Mỹ. Nguyên nhân sâu xa đến từ yếu tố văn hóa và tâm linh.

Nhiều người vẫn giữ quan niệm rằng “sống toàn thây, chết toàn thây”, coi việc giữ nguyên vẹn cơ thể sau khi mất là cách thể hiện sự trọn vẹn, thanh thản cho người đã khuất. Nhưng thực ra, chúng ta không nhận ra rằng cái gọi là “toàn thây” ấy rồi cũng sẽ tan biến theo thời gian, chỉ còn lại bộ xương. Điều thực sự còn lại không nằm ở hình hài thể xác, mà là ở tâm hồn, ở nhân cách và lòng nhân ái của mỗi người.

Và chính hành động hiến tạng mới là minh chứng đẹp nhất cho giá trị tinh thần ấy.

“Một sự sống ra đi, nhưng nhiều sự sống khác được hồi sinh, đó là ý nghĩa sâu sắc nhất của hiến tạng. Một lá gan, một quả tim, một quả thận, hay chỉ một giác mạc thôi… cũng có thể mang lại ánh sáng, hơi thở, nhịp sống cho những người đang ở ranh giới sinh tử”, BS Thành cho biết.

Ông tin rằng ngày càng nhiều người Việt Nam sẽ hiểu rằng hiến tạng không phải là mất đi, mà là tiếp nối, là để một phần sự sống của mình vẫn được sống mãi trong người khác. Đó chính là đỉnh cao của lòng nhân ái, là nơi mà khoa học và tâm linh gặp nhau trong sự trân trọng sự sống con người.

BS Dũng cho biết thêm, hiện nay, trình độ chuyên môn và kỹ thuật ghép gan của Việt Nam đã đạt đến tầm quốc tế. Chúng ta hoàn toàn không cần phải ra nước ngoài để ghép gan nữa. Tại Việt Nam, nhiều trung tâm y khoa lớn đã làm chủ các kỹ thuật tiên tiến, trong đó có Bệnh viện Vinmec Times City.

“Chúng tôi sẵn sàng tiếp nhận, tư vấn và điều trị cho mọi trường hợp có chỉ định ghép gan. Mục tiêu của chúng tôi là áp dụng những công nghệ hiện đại nhất, an toàn nhất, giúp người bệnh hồi phục nhanh, khỏe mạnh trở lại với cuộc sống, đồng thời đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người hiến gan”, BS Dũng chia sẻ.