Trấn Hải Thành được công nhận là di tích cấp quốc gia từ năm 1997, hiện nằm trên địa bàn phường Thuận An, thành phố Huế.
Đây từng là một pháo đài quân sự quan trọng của triều đình nhà Nguyễn, được xây dựng năm 1813 tại khu vực cửa biển Thuận An cũ (sử sách gọi là cửa Eo, hình thành từ năm 1404), có chức năng kiểm soát, điều khiển lưu thông tàu thuyền, bảo vệ kinh đô Huế.
Vào cuối thể kỷ XVII, mưa bão đã mở ra một con lạch nhỏ nằm giữa 2 làng Thai Dương Thượng Hạ Giáp và Thai Dương Thượng Thượng Giáp (nay đều thuộc phường Thuận An, cách cửa cũ hơn 3km). Năm 1904, đợt mưa lũ lịch sử đã làm con lạch này mở rộng hơn, tạo thành cửa biển Thuận An ngày nay, trong khi đó, cửa Eo bị bồi lấp hoàn toàn.
Khi chưa bị lấp, cửa Eo giữ vị trí quan trọng bậc nhất của kinh thành Huế. Vào đầu thời vua Gia Long, triều đình đã lập các đội lính làm nhiệm vụ đi tuần phòng ngoài biển, sau đó xây dựng Trấn Hải Thành.
Công trình được xây dựng theo kiểu Vauban của Pháp (tên của một kỹ sư quân sự người Pháp), nhưng kết cấu đơn giản hơn. Thành pháo đài được xây bằng gạch, cao 4,40m, có cửa chính ở mặt trước, nhìn về hướng Nam và cửa phụ nằm phía sau, hướng ra biển.
Cửa chính của pháo đài đến nay vẫn giữ được kiến trúc vững chắc ban đầu.
Trước đây, triều đình nhà Nguyễn bố trí 99 ụ súng quanh tường thành pháo đài để phục vụ việc canh gác; dưới chân thành còn có hệ thống hào rộng hơn 9m, sâu 2,4m. Trong ảnh là một dấu tích ụ súng còn được lưu giữ đến nay, bị bao phủ bởi cỏ dại.
Theo các tài liệu lịch sử, ban đầu pháo đài này mang tên Trấn Hải Đài. Đến năm 1834, triều đình Huế đổi tên Trấn Hải Thành và cho xây thêm lầu Quan Hải, để kiểm soát mặt biển rõ hơn.
Năm 1840, triều đình cho treo trên lầu Quan Hải một đèn lồng đường kính 3m xem như ngọn hải đăng. Dưới triều vua Tự Đức, triều đình cho củng cố hệ thống, xây thêm nhiều đồn bốt để bảo vệ khu vực cửa biển này.
Trong suốt thời gian tồn tại, triều đình nhà Nguyễn đã liên tục tu bổ công trình để chống xuống cấp.
Trải qua gần 200 năm tồn tại, lầu Quan Hải đã có dấu hiệu xuống cấp nghiêm trọng.
Trần lầu Quan Hải bị bong tróc, lộ các thanh thép đã hoen gỉ. Theo cán bộ Đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Thuận An (đơn vị đang quản lý di tích), do công trình xuống cấp, đơn vị đã đóng cửa từ nhiều năm trước để đảm bảo an toàn.
Bên trong thành pháo đài, triều đình nhà Nguyễn còn xây dựng các hầm chứa lương thực, vũ khí, còn gọi là dược khố.
Bên trong hầm của pháo đài Trấn Hải Thành hiện khá ẩm ướt.
Nhiều hạng mục của di tích cấp quốc gia này đối diện nguy cơ hư hại nếu không được bảo tồn, trùng tu kịp thời.
Một lô cốt do quân đội Mỹ xây dựng trong các năm 1957-1975, ngay cửa phụ phía sau di tích, nơi dẫn xuống bãi tắm Thuận An ngày nay.
Hồi đầu tháng 8, cơ quan chức năng đã rà soát, lên phương án di dời các lô cốt, công trình do quân đội Mỹ Xây dựng tại di tích Kinh thành Huế, trong đó có 7 lô cốt ở Trấn Hải Thành để trùng tu, trả lại nguyên trạng như dưới thời triều Nguyễn.
Vị trí của di tích Trấn Hải Thành (Ảnh: Google Maps).
Theo tư liệu lịch sử, năm 1883, quân Pháp đánh chiếm cửa biển Thuận An, thành Trấn Hải thất thủ, nhiều quan quân tại đây tử trận. Triều đình Huế phải ký Hòa ước Quý Mùi (1883), chấp nhận sự bảo hộ của Pháp.
Từ đó, quân đội Pháp sử dụng pháo đài làm nơi đóng quân trong thời gian cai trị Việt Nam. Sau năm 1954, quân đội Mỹ tiếp tục chiếm đóng, xây dựng nhiều lô cốt.
Sau năm 1975, Đồn biên phòng cửa khẩu cảng Thuận An (Bộ Chỉ huy Quân sự thành phố Huế) đóng quân bên trong công trình. Hiện đơn vị đã di chuyển đến vị trí mới để bàn giao di tích.
Lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cho biết, các bên đang hoàn thiện công tác bàn giao, quản lý di tích Trấn Hải Thành, hướng đến bảo tồn, trùng tu trong giai đoạn tới.
Source link: https://dantri.com.vn/thoi-su/hien-trang-phao-dai-quan-su-tran-hai-thanh-o-hue-20251213182021457.htm
