Ký ức về Cách mạng tháng Tám của người trong cuộc và góc nhìn chuyên gia

Ký ức của người trong cuộc

Cách đây hơn 80 năm, thắng lợi của Cách mạng tháng Tám tại Huế đã đánh dấu sự kết thúc của thể chế quân chủ tồn tại hàng ngàn năm trên đất nước Việt Nam, tạo cơ sở chính trị và pháp lý để ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh chính thức công bố bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Cụ Nguyễn Xuyến (SN 1925, trú tại phường Thuận Hóa, thành phố Huế) là một trong những nhân chứng từng hòa mình vào dòng người tham gia mít tinh, giành chính quyền ở Huế.

Trong ký ức của cụ Xuyến, khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 bùng nổ ở Huế, khắp các ngả đường, từng đoàn người biểu tình giương cao cờ đỏ sao vàng, miệng hô vang những khẩu hiệu dứt khoát: “Đả đảo phát xít!”, “Ủng hộ Việt Minh”. Không khí ấy không chỉ thắp lên ngọn lửa đấu tranh, mà còn lan tỏa niềm tin và hy vọng vào một thời đại mới cho dân tộc.

Trong các ngày 18-22/8/1945, chính quyền cấp huyện ở Huế đã lần lượt thuộc về tay nhân dân. Đến ngày 23/8/1945, một cuộc mít tinh lớn đã diễn ra tại sân vận động Huế, với khí thế cách mạng không gì ngăn cản nổi.

Tại đây, nhà thơ Tố Hữu, Chủ tịch Ủy ban khởi nghĩa đọc diễn văn, tuyên bố từ nay chính quyền về tay nhân dân, đồng thời ra mắt Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên Huế.

Thời điểm đó, trước áp lực của phong trào cách mạng, vua Bảo Đại đã phải ban chiếu thoái vị, niêm yết công khai tại Phu Văn Lâu để bố cáo với toàn thể người dân và hoàng tộc.

“Chiều 28/8/1945, tôi cùng hòa mình vào dòng người chờ đón phái đoàn Chính phủ cách mạng lâm thời đến Huế để chứng kiến vua Bảo Đại tuyên bố thoái vị, trao lại ấn, kiếm cho chính quyền. 

Đến ngày 30/8/1945, hàng vạn người dân từ nội thành và các vùng ngoại thành Huế đã đổ về Quảng trường Ngọ Môn tham dự buổi lễ lịch sử. Có mặt trong dòng người cuồn cuộn, bản thân tôi cảm nhận rõ không khí trang nghiêm nhưng sôi sục tinh thần cách mạng, lan tỏa khắp Kinh thành Huế”, cụ Xuyến nhớ lại.

Theo cụ Xuyến, trong buổi lễ, với trang phục nhà vua, Bảo Đại trịnh trọng đọc Chiếu thoái vị trước máy truyền thông. Sau đó, cựu hoàng đế chính thức trao lại ấn và kiếm, hai bảo vật biểu tượng quyền lực tối cao của vương triều Nguyễn cho Trưởng đoàn Chính phủ lâm thời.

Đến nay, cụ Xuyến vẫn nhớ rõ, sau lễ thoái vị của Bảo Đại, Trưởng đoàn đại biểu Chính phủ lâm thời Trần Huy Liệu tuyên bố xóa bỏ chế độ quân chủ, chính thức xác lập nền cộng hòa dân chủ tại Việt Nam. Hàng vạn người dân có mặt tại Quảng trường Ngọ Môn đã đồng loạt vỗ tay vang dội, hô to các khẩu hiệu “Việt Nam độc lập muôn năm!”, “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa muôn năm”,…

Không khí cách mạng sục sôi những ngày tháng 8/1945 cũng được ông Phạm Khắc Hòe, cựu Đổng lý Ngự tiền Văn phòng triều đình Huế mô tả trong Hồi ký từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc.

Theo hồi ký, trong các ngày 18-22/8/1945, không khí khởi nghĩa tưng bừng khắp Huế, nhà nào cũng nhộn nhịp may cờ, dán cờ, viết khẩu hiệu. Các đoàn thanh niên nam nữ mang gậy gộc, giáo mác bắt đầu từ nông thôn kéo về thành phố. Học viên Trường Thanh niên tiền tuyến Huế, bảo an binh và cả lính hộ thành đều đã ngả theo cách mạng.

“Huế là một thành phố nhiều người đeo thẻ bài ngà nhất trong toàn cõi Việt Nam, mà từ ngày 23 tháng 8, tuyệt đối không thấy một người nào đeo bài ngà đi ngoài phố nữa”, trích Hồi ký của ông Phạm Khắc Hòe.

Theo Hồi ký của ông Phạm Khắc Hòe, chiều 30/8/1945, Bảo Đại đọc chiếu thoái vị xong, lá cờ quẻ ly trên Kỳ đài Huế được hạ xuống, sau 24 tiếng đại bác, cờ đỏ sao vàng của Chính phủ cách mạng từ từ được kéo lên giữa những tiếng vỗ tay, tiếng hoan hô như sấm.

Giá trị lịch sử và tầm vóc của Cách mạng tháng Tám ở Huế

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Chí Hiếu, Phó Trưởng Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Huế nhìn nhận, Cách mạng tháng Tám ở Huế là điển hình cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Thành quả cách mạng đến từ sự nổi dậy của quần chúng, kết hợp với việc vận động ở cấp cao nhất trong bộ máy chính quyền phong kiến.

So với các địa phương khác, cuộc đấu tranh ở Huế diễn ra phức tạp hơn. Đến ngày 23/8/1945, khởi nghĩa giành chính quyền thành công, Nội các Trần Trọng Kim tan rã. Tuy nhiên ông vua cuối cùng triều Nguyễn vẫn còn ngự trị trên ngai vàng, nghĩa là cấu trúc quyền lực thượng tầng của chế độ phong kiến vẫn còn tồn tại.

Phải đến ngày 30/8/1945, lễ thoái vị và trao ấn, kiếm của vua Bảo Đại cho Chính phủ lâm thời được tổ chức, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế mới hoàn thành trọn vẹn.

Theo Phó Giáo sư, lễ thoái vị của Bảo Đại vừa kết thúc sự tồn tại của chế độ phong kiến, vừa đánh dấu sự thành công trọn vẹn của một cuộc cách mạng nhân văn, ít đổ máu và tăng tính chính danh của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Tiến sĩ Phan Tiến Dũng, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử thành phố Huế cho biết, từ trung tâm quyền lực của phong kiến, Huế đã trở thành một trong những địa phương đầu tiên thiết lập chính quyền cách mạng.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Huế thành công nhờ vào sự lãnh đạo của Đảng, quá trình chuẩn bị chu đáo và được toàn dân hưởng ứng tham gia. Thành quả đó tiếp tục khẳng định vai trò đặc biệt của Huế trong tiến trình lịch sử dân tộc.

Đánh giá toàn diện về Cách mạng tháng Tám năm 1945, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Quang Hải, nguyên Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam khẳng định, đây là một dấu mốc vàng trong lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân Việt Nam, sự kiện lịch sử có tầm vóc thời đại và ý nghĩa quốc tế sâu sắc.

Theo Phó Giáo sư, Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 là sự vùng dậy của toàn thể dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã lật đổ ách thống trị tàn bạo của chủ nghĩa đế quốc thực dân và tay sai, thành lập nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Ông Hải khẳng định, Cách mạng tháng Tám năm 1945 không chỉ có giá trị và ý nghĩa lịch sử đối với Việt Nam, mà còn có ý nghĩa quốc tế rất to lớn. Cuộc cách mạng đã phá tan một khâu yếu nhất, quan trọng nhất, góp phần dẫn đến sự tan rã nhanh chóng của hệ thống thuộc địa, mở đầu cho quá trình sụp đổ hoàn toàn chủ nghĩa thực dân cũ trên phạm vi toàn thế giới.