“Làng ta có một anh hùng” – Niềm tự hào xứ sở

Anh ở đây là Nguyễn Tiến Nhẫn- người con của làng Phan Long – tên cũ của thị trấn Ba Đồn (thành lập năm 1958 và nay là một phần của thị xã Ba Đồn), nguyên mẫu tác phẩm.

Câu chuyện qua hồi ức, bắt đầu từ thời điểm năm 1939 đến năm 1945. Giai đoạn lịch sử này Thế chiến 2 bùng nổ (năm 1939), tác động mạnh mẽ đến cách mạng nước ta.

Nguyễn Tiến Nhẫn từ khi thiếu niên đã được tổ chức Đảng cơ sở giao nhiệm vụ nhận tài liệu, thư báo của Việt Minh, làm liên lạc và nhiều công tác bí mật khác trong vùng địch chiếm. Có thời gian anh được cài cắm vào các quán ăn và các quán cà phê trong vùng, nơi bọn lính khố xanh, khố đỏ của Pháp hay lân la nhậu nhẹt, phiên dịch cho họ để dò la tin tức. Nguyễn Tiến Nhẫn là một người thông minh, mưu trí, sáng dạ trong các tình huống.

Ở Nguyễn Tiến Nhẫn có nhiều phẩm chất của một tình báo viên trong “lòng địch”, trong đó có tài năng giỏi hóa trang, thông thuộc địa hình để “đưa cán bộ từ ngoài Bắc vào”, còn là trí nhớ…

Sau khi chiếm Đồng Hới, ngày 7/4/1947, quân Pháp đánh ra Bố Trạch và Thổ Ngọa (Quảng Trạch); sau đó chúng đánh chiếm Minh Lệ, Tiên Lệ (Quảng Trạch), chiếm Ba Đồn, Cự Nẫm…

Nguyễn Tiến Nhẫn ngày càng trưởng thành. Từ làng Phan Long, anh bước ra Chiến khu Trung Thuần… “Mười một, mười hai tuổi từng làm liên lạc viên cho chú Cổ Kim Thành trực tiếp chỉ đạo. Lên mười bốn, mười lăm tuổi từng làm liên lạc viên cho chú Vũ, là chú Đồng Sỹ Nguyên, mười sáu tuổi anh Nhẫn làm điệp báo cho Trung đoàn 247 của chú Trần Quý Hai”, (trang 179) và lập được nhiều chiến công xuất sắc.

Trong một lần, do đường dây bị lộ, Nguyễn Tiến Nhẫn bị địch bắt. Đó là ngày 24/7/1948.  “Chúng biết ngay anh đã lên chiến khu, sau đó mượn xe đạp chú Hường về Ba Đồn. Ở đồn Rò on, chúng tìm được cái đèn hạt đỗ trong thùng tôn. Từ đó chúng suy ra anh đã lấy cắp tài liệu trong chiếc cặp của Legrand, chui vào thùng tôn dọc rồi lên chiến khu Trung Thuần báo cáo”, (trang 222).

Legrand là một thiếu úy người Pháp vẽ bản đồ cho một trận càn của địch. Dù bị tra tấn dã man, sĩ quan phòng Nhì Pháp dùng nhiều thủ đoạn tra khảo nhưng Nguyễn Tiến Nhẫn kiên quyết không khai.

Bộ đội ta cũng tổ chức trận đánh đồn Hoàn Lão nhằm mục đích giải cứu Nguyễn Tiến Nhẫn. Đáng tiếc, trước đó anh đã bị địch đưa vào giam ở thị xã Đồng Hới.

Và rồi, Nguyễn Tiến Nhẫn bị Pháp đưa ra xử bắn công khai, trước cả vạn người, để uy hiếp tinh thần cách mạng của nhân dân. Lúc đó anh mới 19 tuổi, sau này được công nhận là Liệt sĩ.

Đọc tác phẩm Làng ta có một anh hùng của ông còn nhận ra văn phong đầy chất thơ, trữ tình. “Khu rừng mà em không dám bén mảng hóa ra như rừng cổ tích… Vào mùa thu, trái trâm bầu như trái sim chín, chan chát, ngòn ngọt. Chim sẻ, chim manh manh, đua nhau nhảy nhót trên cành tìm kiếm, ấy là chợ chim mùa trái ngọt. Chỉ cần rung cành cây, chim túa ra bay rợp trời”, (trang 77).

Dòng chảy sự kiện trong tác phẩm được đặt trên nền hồi ức về “Những chuyện làng mình – chợ Ba Đồn, sông Gianh và Lòi Cát. Chuyện của anh, của em, của chúng mình, của ba mạ, của người làng và bạn bè”, (trang 9).

Đó còn là tình cảm anh em lớn lên bên nhau của “cặp đôi Kiều Nguyệt Lê – Lục Văn Nhẫn” ở xóm Cây Bàng, Phố Chợ qua những thăng trầm lịch sử.

Nguyễn Quang Lập sử dụng thành thạo, uyển chuyển phương ngữ, tên đất, tên người, ca dao cũ của làng Phan Long còn lưu lại trong dân gian vào tác phẩm tạo nên không gian văn hóa đậm bản sắc Quảng Bình. Bạn đọc còn hiểu thêm về lịch sử tên địa danh, sông, hói, chợ búa, những sắc thái văn hóa đa màu từ vật thể đến phi vật thể của vùng đất cổ có tên là Phan Long.

Nhiều phương ngữ, cách gọi, ngữ điệu, thán từ thú vị, nhiều loài chim muông, thú trong tự nhiên hoang dã chắc khó còn lại trong môi trường ngày càng cạn kiệt nguồn gen hiện lên sống động, tươi mới.

Tiểu thuyết lịch sử Làng ta có một anh hùng do NXB Kim Đồng ấn hành quý I/2025, là một giải cấu trúc liên văn bản, kiến giải theo dòng chảy lịch sử, văn hóa… xuyên thấm của một nhà văn tài năng.

Được biết, đây là tác phẩm dự giải thưởng văn học Kim Đồng lần thứ nhất 2023 – 2025.

Để xây dựng nên tác phẩm, nhà văn Nguyễn Quang Lập đã vượt qua rất nhiều khó khăn khi khai thác tư liệu, gặp gỡ người làng, đồng đội của Nguyễn Tiến Nhẫn. Nguyên mẫu có thực, nhưng nhà văn Nguyễn Quang Lập thực hiện bằng phương pháp phi hư cấu và hư cấu (tác giả gọi là phi hư cấu lai).

Do vậy, 16 chương, gồm 250 trang sách uyển chuyển, giàu hình ảnh, hấp dẫn; sự thật gần gũi, lay động, gắn kết tâm hồn con người…

Bản thân nhà văn Nguyễn Quang Lập rất tự hào, vì thế tên tác phẩm mới là “làng ta” chứ không phải là “làng tôi” nữa.

Nguyễn Quang Lập một cựu chiến binh (tham gia quân đội 1980 – 1985), nhà văn, tác giả kịch bản nổi tiếng. Bạn đọc mê văn chương Nguyễn Quang Lập hẳn không quên được văn phong hồn nhiên, lôi cuốn; đặc biệt sự khéo léo khi sử dụng phương ngữ, “khẩu văn làm ướt lòng người hiểu chuyện”.

Ông là người con của làng Phan Long xưa. Làng ta có một anh hùng – những trang viết trả nghĩa quê hương.