Miễn viện phí: Bài học từ các quốc gia đi trước

Chính sách miễn phí viện phí thường được định nghĩa là hệ thống y tế nơi người dân không phải chi trả trực tiếp khi sử dụng dịch vụ, bao gồm cả điều trị nội trú, ngoại trú, thường được tài trợ thông qua thuế hoặc các khoản đóng góp bắt buộc.

Tuy nhiên, theo Bảo hiểm Công dân Quốc tế, “miễn phí” không đồng nghĩa với không tốn kém, mà chi phí được chuyển sang các nguồn tài trợ công.

Hiện có khoảng 72 quốc gia triển khai hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn dân, bao phủ ít nhất 90% dân số. Tuy nhiên, không phải tất cả các hệ thống này đều miễn phí hoàn toàn, đặc biệt đối với người không cư trú.

“Niềm tự hào của người Anh”

Hệ thống Y tế Quốc gia (NHS) của Vương quốc Anh là một trong những mô hình miễn viện phí nổi tiếng nhất thế giới. Được mệnh danh là “niềm tự hào của nước Anh”, NHS đã cung cấp dịch vụ y tế hoàn toàn miễn phí cho mọi công dân trong suốt 77 năm qua.

Ngân sách của NHS chủ yếu đến từ thuế quốc gia (chiếm 80-85%) và bảo hiểm quốc gia – một loại thuế bắt buộc đối với người lao động và người sử dụng lao động (đóng góp 10-15%). Theo thống kê của The BMJ, ngân sách của NHS England chiếm khoảng 7-8% GDP cả nước.

Ngoài ra, NHS cũng có nguồn thu từ một số dịch vụ yêu cầu chi trả như thuốc kê toa, chăm sóc nha khoa và nhãn khoa, cũng như từ người nước ngoài không cư trú tại Anh và các doanh thu khác (kinh doanh ăn uống, bãi đỗ xe…).

Hiện nay, NHS miễn phí gần như mọi dịch vụ y tế cho công dân hợp pháp, bao gồm chi phí chăm sóc sức khỏe nội trú và ngoại trú tại bệnh viện công, chăm sóc ban đầu tại phòng khám bác sĩ gia đình, và các dịch vụ dự phòng như tiêm vaccine hay sàng lọc ung thư. Người dân còn được chăm sóc sức khỏe tâm thần miễn phí và hỗ trợ chi phí chăm sóc lâu dài nếu mắc bệnh, khuyết tật hoặc tai nạn.

Tuy nhiên, “niềm tự hào” này đang đối mặt với nhiều thách thức. Một khảo sát năm 2023 của Ipsos và Health Foundation cho thấy, 3/4 người Anh tin rằng NHS sẽ không còn “miễn phí” như trước trong 10 năm tới.

Dân số già hóa, thiếu nhân viên y tế và nhu cầu chăm sóc tăng cao khiến NHS dần “đuối sức”. Cuối năm 2024, Thủ tướng Anh Keir Starmer thậm chí phải tuyên bố hệ thống y tế biểu tượng này đang quá tải, buộc phải “cải cách hoặc chết”.

Hệ thống y tế thuần công lập của Cuba

Hệ thống y tế miễn phí của Cuba được thiết lập sau Cách mạng năm 1959, với cam kết cung cấp y tế miễn phí như một quyền cơ bản. Đây là quốc gia duy nhất có hệ thống y tế hoàn toàn thuộc nhà nước, không có bệnh viện tư nhân, với chi phí chiếm 10-12% GDP cả nước.

Tại Cuba, công dân được cung cấp dịch vụ y tế miễn phí toàn diện, bao gồm thuốc chữa bệnh, khám nội – ngoại trú, và cả chi phí chăm sóc nha khoa, nhãn khoa – điều mà không nhiều quốc gia có thể thực hiện. Hệ thống này tập trung mạnh vào y tế dự phòng, các chương trình chăm sóc bà mẹ và trẻ em, cùng giáo dục sức khỏe, giúp Cuba đạt được những chỉ số sức khỏe ấn tượng, ngang bằng các nước phát triển.

Cuba còn nổi tiếng với chương trình y tế ngoại giao, đã gửi hơn 400.000 nhân viên y tế đến 164 quốc gia từ năm 1963, theo PAHO. Hoạt động này không chỉ mang lại nguồn thu ngoại tệ mà còn nâng cao uy tín của Cuba trên trường quốc tế.

Mặc dù có mạng lưới phòng khám dày đặc và tỷ lệ bác sĩ trên đầu người cao nhất thế giới, Cuba vẫn thiếu nhiều trang thiết bị tiên tiến, thuốc điều trị, và chất lượng dịch vụ ở một số cơ sở y tế không đồng đều.

Lương nhân viên y tế thấp cũng dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám hoặc bỏ nghề. Việc không có bệnh viện hoặc phòng khám tư nhân khiến người dân không có lựa chọn ngoài hệ thống công, thiếu cạnh tranh và đổi mới dịch vụ.

Hệ thống y tế kết hợp công – tư của Singapore

Hệ thống y tế Singapore được xây dựng trên mô hình 3 chương trình chính, gọi là 3M: MediShield Life, MediSave và MediFund.

MediShield Life là chương trình bảo hiểm y tế bắt buộc đối với mọi công dân và thường trú nhân, chi trả các hóa đơn lớn phát sinh từ việc chăm sóc tại bệnh viện và một số phương pháp điều trị ngoại trú.

Tuy nhiên, chương trình này có giới hạn nhất định, bệnh nhân phải chi trả phần còn lại nếu vượt quá giới hạn. MediShield Life chi trả chi phí điều trị trong bệnh viện, phẫu thuật, lưu trú tại bệnh viện tâm thần, một số phương pháp điều trị ngoại trú như chạy thận, hóa trị, xạ trị và một số loại thuốc đắt tiền.

Chương trình này không bao gồm phẫu thuật thẩm mỹ hoặc chi phí thai sản (trừ các biến chứng nghiêm trọng).

MediSave là chương trình tiết kiệm y tế quốc gia, bắt buộc đối với tất cả người lao động là công dân và thường trú nhân, giúp chi trả các khoản sau khi MediShield Life thanh toán.

MediFund là mạng lưới bảo hiểm của chính phủ dành cho những người Singapore có nhu cầu, không thể chi trả các chi phí tự chi trả ngay cả với MediSave.

Bên cạnh chi trả chi phí khám chữa bệnh tại phòng khám bác sĩ gia đình và bệnh viện công, hệ thống y tế của Singapore còn trợ cấp học phí cho 3 trường y công lập và chi trả chi phí chăm sóc dài hạn tại các viện dưỡng lão.

Mô hình y tế của Singapore kết hợp đóng góp cá nhân (Medisave, MediShield Life), bảo hiểm tư nhân và ngân sách nhà nước (quỹ hỗ trợ bệnh viện công và Medifund), giúp giảm áp lực cho ngân sách. Ngoài ra, sự cạnh tranh giữa các bệnh viện công và tư nhân thúc đẩy chất lượng dịch vụ và chi phí hợp lý, biến Singapore thành một điểm đến du lịch y tế nổi tiếng thế giới.

Mô hình 30 baht/lần khám của Thái Lan

Thái Lan nổi tiếng với chương trình Bảo hiểm y tế toàn dân, còn được gọi là “Chương trình 30 baht”. Ban đầu, người dân chỉ cần trả 30 baht (khoảng 1 USD) cho mỗi lần khám hoặc điều trị, miễn phí hoàn toàn cho trẻ em dưới 12 tuổi, người trên 60 tuổi và người nghèo. Từ năm 2006, phí 30 baht đã được bãi bỏ, người dân không phải trả thêm bất kỳ chi phí nào khi sử dụng dịch vụ chăm sóc y tế của nhà nước.

Cụ thể, người dân được miễn phí chăm sóc ban đầu tại trạm y tế và phòng bác sĩ gia đình; chi phí điều trị nội – ngoại trú tại bệnh viện công; một số loại thuốc, vaccine, chi phí sàng lọc ung thư và chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em. Đặc biệt, chính phủ còn chi trả một số dịch vụ chuyên biệt như chạy thận, hóa trị và điều trị HIV/AIDS.

Ngân sách vận hành hệ thống y tế Thái Lan chủ yếu đến từ thuế (chiếm 80%) và bảo hiểm xã hội. Ngoài ra, Thái Lan cũng là quốc gia nổi tiếng về du lịch y tế, thu hút hơn 1 triệu bệnh nhân quốc tế mỗi năm, đóng góp 0,4% GDP (năm 2019) nhờ chi phí thấp và chất lượng cao.

Hệ thống y tế công lớn nhất thế giới của Brazil

Hệ thống y tế Brazil (SUS) được thành lập năm 1988, trong bối cảnh đất nước chuyển đổi từ chế độ độc tài quân sự sang dân chủ. SUS là một trong những hệ thống y tế công lớn nhất thế giới, phục vụ hơn 200 triệu dân, đặc biệt là người nghèo và vùng nông thôn. Ngân sách vận hành SUS chủ yếu đến từ thuế, chiếm khoảng 9,1% GDP nước này.

Tại Brazil, mọi công dân đều được theo dõi sức khỏe miễn phí tại phòng khám bác sĩ gia đình và trạm y tế cộng đồng. Chi phí điều trị nội – ngoại trú, cấp cứu tại bệnh viện công cũng được chính phủ chi trả. Người dân còn được miễn phí tiêm chủng và mua thuốc điều trị các bệnh tăng huyết áp, tiểu đường và hen suyễn. Ngoài ra, những ai có bảo hiểm tư nhân cũng được hỗ trợ thêm chi phí chăm sóc nha khoa, nhãn khoa và một số dịch vụ hỗ trợ chuyên biệt.

Với những nỗ lực này, tỷ lệ tử vong trẻ em tại Brazil đã giảm mạnh từ 53,7/1.000 (năm 1990) xuống 13,4/1.000 (năm 2020), sức khỏe người dân được theo dõi liên tục. Nhờ tỷ lệ tiêm chủng cao, quốc gia này cũng kiểm soát tốt các loại bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết hay sốt rét.

Mặc dù có quy mô lớn, chất lượng y tế Brazil không đồng đều, đặc biệt ở vùng nông thôn. Tình trạng quá tải các bệnh viện công dẫn đến thời gian chờ đợi dài, đặc biệt là các dịch vụ chuyên khoa hoặc không khẩn cấp có thể mất tới vài tháng.

Dù đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng, các quốc gia kể trên đều đối mặt với những vấn đề chung như dân số già hóa, áp lực tài chính và nhu cầu nâng cao chất lượng dịch vụ. Những bài học từ các mô hình này chính là nguồn tham khảo quý giá để các quốc gia, trong đó có Việt Nam, xây dựng hệ thống y tế bền vững, công bằng và hiệu quả, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dân trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi xã hội.