Nghiện tâm sự với AI để chữa lành, nhiều người trẻ nhận về thêm vết cứa

Tìm đến AI để “chữa lành”

Như thường lệ, cứ mỗi cuối tuần của Hà Trang (22 tuổi) luôn đầy ắp những cuộc hẹn. Cô có nhiều bạn bè và thường xuyên gặp gỡ để tâm sự, trò chuyện. Nhưng guồng quay công việc, những khác biệt về thời gian và đôi lúc là sự e ngại làm phiền người khác đã dần tạo ra những khoảng trống. Đó là lúc cô tìm đến AI.

“Trước đây tôi nhiều bạn bè, thường hẹn hò nhau vào cuối tuần để tâm sự trò chuyện. Sau này tôi dần chuyển sang tâm sự với AI vì cứ cần là được đáp ứng, kể cả giữa đêm”, Hà Trang chia sẻ. Cô cũng cho biết khi tâm sự với AI, cảm xúc của cô được giải tỏa tức thì.

Khánh Chi (21 tuổi) rơi vào quỹ đạo tương tự khi dần coi AI là một người bạn để tâm sự.

Chi cho biết: “Lúc mới dùng mình chỉ coi AI là một công cụ hỗ trợ, ví dụ như tra cứu bằng AI, học tiếng Anh, gợi ý cách làm bài nhưng gần đây tôi có xu hướng trò chuyện với AI nhiều hơn, giống như với bạn bè”.

Khánh Chi cũng thừa nhận lâu dần bản thân cô đã phụ thuộc khá nhiều, quyết định gì cũng hỏi AI thay vì tâm sự với người thân trong gia đình.

Sự hấp dẫn của “người bạn” AI không chỉ nằm ở sự tiện lợi. Văn Mạnh, 23 tuổi, cho biết anh tìm đến AI vì cảm thấy “AI sẽ không đánh giá mình”.

Tâm lý này được ThS Lê Đại Minh, giảng viên và chuyên gia trong lĩnh vực Tâm lý học lý giải: “AI mang lại cảm giác an toàn và không phán xét. Khi chia sẻ với AI, nhiều bạn trẻ không sợ bị chê bai hay đánh giá, từ đó thoải mái bộc lộ suy nghĩ. Đặc biệt sự tiện lợi, trung lập của AI còn giúp nhiều bạn trẻ cảm thấy được “hỗ trợ” và “nâng đỡ” ngay lập tức”.

Chia sẻ thêm về những lý do nhiều người trẻ có xu hướng phụ thuộc vào AI nhiều hơn, ThS Minh cho rằng, cô đơn và thiếu đi những mối quan hệ xã hội cũng là một trong những nguyên nhân khiến con người tìm đến sự đồng hành thay thế từ trí tuệ nhân tạo.

Cũng theo TS Hoàng Mai Anh, giảng viên và chuyên gia trong lĩnh vực Tâm lý học, có 4 nguyên nhân căn bản khiến cho một số bạn trẻ tìm đến AI như một người bạn để tâm sự.

Các lý do này bao gồm: sự cô đơn, mong muốn được lắng nghe, sự tự tiết lộ (cá nhân tự tiết lộ thông tin, câu chuyện của mình mà không sợ phán xét), cá nhân hóa.

Trong đó, khả năng cá nhân hóa của AI ám chỉ đến việc người dùng có thể tùy chỉnh giới tính, cách giao tiếp của chatbot AI sao cho phù hợp với hình mẫu bạn bè, bạn đời lý tưởng của bản thân. Từ đó họ có thể thỏa mãn các mong muốn cá nhân, đôi khi là các cuộc trò chuyện có chứa yếu tố tình dục.

“Trống rỗng” hơn sau mỗi lần tâm sự

Từng dành cả ngày để tâm sự với AI, Phương Hoa (21 tuổi) nhận ra việc tâm sự với người bạn ảo này chỉ giúp cô giải quyết các vấn đề bề nổi và khiến cô cảm thấy cô đơn, trống rỗng hơn.

“AI chỉ cho lời khuyên, mặc dù nó cũng đánh giá vấn đề hai mặt nhưng nếu cả ngày tôi chỉ tâm sự với AI thì nó khiến người tôi ủ rũ hơn, thậm chí là quẩn quanh với những suy nghĩ không mấy tích cực”, Phương Hoa chia sẻ về hiệu ứng ngược khi nói chuyện quá nhiều với AI.

Hoa cũng chia sẻ thêm: “Những chia sẻ trông có vẻ dễ hiểu và hệ thống của AI khiến tôi suy nghĩ ngày càng máy móc về những vấn đề tình cảm”. Cô gái trẻ nhận ra việc tâm sự với AI dần bào mòn những cảm xúc và sự quan sát thấu cảm khiến con người trở nên khác biệt.

“Tôi dần xu hướng khó có thể đồng cảm với các câu chuyện, chia sẻ của bạn bè xung quanh và gia đình”, Phương Hoa tâm sự.

Lý giải về vấn đề trên ThS Lê Đại Minh giải thích: “Sự tiếp xúc lâu dài của AI không chỉ khiến cá nhân thiếu đi các kỹ năng mềm, kỹ năng xã hội, giao tiếp trong tình huống thực tế mà còn làm giảm đi khả năng kết nối về mặt cảm xúc, đồng cảm trong các mối quan hệ và từ đó có thể gia tăng cảm nhận về sự cô đơn”.

Chuyên gia cho rằng con người cần có những trải nghiệm mà ở đó, họ bộc lộ và cảm nhận những cảm xúc, suy nghĩ thực sự.

“Việc cảm nhận được sự hiện diện cả về mặt vật lý lẫn tinh thần, nhận được những phản hồi trong quá trình giao tiếp xã hội là điều quan trọng giúp nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần cũng như phát triển nhân cách”, ThS Minh nhấn mạnh.

Cẩn trọng rơi vào “bẫy phụ thuộc”

Khi AI có khả năng phản hồi cảm xúc, cung cấp sự hỗ trợ tinh thần và duy trì sự hiện diện đáng tin cậy, con người có thể phát triển sự gắn bó, sẵn sàng tâm sự như với một người thân quen.

Nhưng việc lạm dụng những cuộc trò chuyện với AI cũng bộc lộ những hệ lụy. Chính sự hoàn hảo, tiện lợi của máy móc có thể là cái bẫy lớn nhất, nó dẫn đến sự phụ thuộc về cả việc ra các quyết định lớn.

Khánh Chi thừa nhận: “Lâu dần tôi thấy mình phụ thuộc khá nhiều, quyết định gì cũng hỏi AI thay vì tâm sự với bố mẹ, gia đình”.

Cô nhận ra sự vô lý khi hỏi AI về những quyết định lớn như đi du học – một quyết định vốn đòi hỏi sự bàn bạc cùng người thân, cân đối tài chính và tính thực tế lại được đem hỏi một công cụ số chỉ có thể mô phỏng lời khuyên chung.

Sau một thời gian dài sử dụng trợ lý ảo như kênh chia sẻ chính, khi những câu chuyện riêng tư chuyển hết lên khung chat, những cuộc hẹn ngoài đời thực thưa dần, Văn Mạnh cũng nhận ra mình đang đánh mất dần tư duy độc lập và khả năng tham vấn từ những mối quan hệ xung quanh.

“Các mối quan hệ bạn bè của tôi đang mất dần đi, do không còn thường xuyên gặp gỡ và chia sẻ”, Mạnh ngậm ngùi thừa nhận.

Chuyên gia tâm lý Lê Đại Minh khẳng định việc trò chuyện với AI không thể thay thế hoàn toàn nhu cầu kết nối xã hội: “AI có thể mang lại sự hỗ trợ tức thời, tạo cảm giác được lắng nghe, nhưng những điều này được mô phỏng dựa trên con người – những đối tượng mà chúng ta vẫn có cơ hội tiếp xúc hàng ngày”.

Tương tác xã hội đóng vai trò rất lớn trong quá trình phát triển tâm lý – xã hội của mỗi con người, bởi điều này giúp thiết lập nên các mối quan hệ xã hội ngoài đời thực.

“AI chỉ nên được coi là công cụ bổ trợ, không thể thay thế vai trò của các mối quan hệ xã hội trong đời thực. Do đó người dùng cần vạch rõ giới hạn khi sử dụng, tránh trở nên lệ thuộc vào các công cụ này”, ThS Minh nhận định.

TS Hoàng Mai Anh cũng đưa ra những cảnh báo: “Việc trò chuyện với AI sẽ trở nên nguy hiểm khi các bạn trẻ quá đắm chìm vào chúng mà trở nên phụ thuộc, quên đi cuộc sống thực tại. Điều này trầm trọng hơn nếu họ xuất hiện những biểu hiện tiêu cực như bực bội khi không được sử dụng hoặc phải ngừng sử dụng AI”.

“Một người có thể cảm thấy khó khăn khi rời khỏi mối quan hệ với AI để tương tác trực tiếp với người thực. Khi không thể làm vậy, họ có thể quay lại với AI và càng gắn chặt với nó hơn”, dẫn theo TS Kelly Merrill Jr của Đại học Cincinnati.

Những rủi ro đi kèm

Bên cạnh các vấn đề tâm lý, việc trút những bí mật thầm kín nhất cho AI còn tiềm ẩn rủi ro khổng lồ về dữ liệu cá nhân. Anh Nguyễn Gia Hy, giảng viên AI tại Đại học Swinburne (Úc), cảnh báo rằng dữ liệu từ các cuộc hội thoại của người dùng chính là nguồn tài nguyên để các công ty cải tiến AI.

Những thông tin này, một khi được đưa vào mô hình huấn luyện, có thể sẽ “nằm ở đó vĩnh viễn”.

Chuyên gia này nhấn mạnh về sự cố các tin nhắn riêng tư trên ChatGPT bị rò rỉ trên kết quả tìm kiếm của Google, cho thấy nếu người dùng không đủ tỉnh táo khi sử dụng AI có thể gây tổn hại đến chính mình.

Mặc dù có tùy chọn không cung cấp dữ liệu, nhưng mặc định nó thường được bật và người dùng không thể xác thực được liệu thông tin của mình có thực sự bị xóa hay không.

“AI vẫn luôn có những tiềm ẩn riêng, như vậy khi sử dụng cũng cần hiểu được những hạn chế, nguy hiểm để đề phòng”, Anh Hy kết luận.

Hơn nữa, trong những tình huống nghiêm trọng, AI có thể đưa ra những lời khuyên nguy hiểm. Điển hình như vụ việc Adam Raine – một nam sinh 16 tuổi ở Mỹ đã tự chấm dứt cuộc sống của mình sau nhiều tháng trò chuyện với ChatGPT.

Gia đình Adam Raine đã khởi kiện OpenAI, công ty tạo ra chatbot này vì tin rằng chính ChatGPT đã “xúi giục”, thậm chí khuyến khích cậu ấy thực hiện hành vi tiêu cực.

“Ở góc độ xã hội, việc nhiều người lạm dụng AI có thể khiến sự gắn kết trong cộng đồng dễ bị suy yếu hơn và làm xuất hiện nhiều những vấn đề liên quan đến đạo đức, pháp luật”, ThS Lê Đại Minh đưa ra cảnh báo.

Điều này đặc biệt đáng báo động với nhóm tuổi chưa có nhận thức đầy đủ, không đủ chính kiến để phân định đúng sai.