Những điều cha mẹ cần biết để trẻ phát triển chiều cao tối ưu

Nguyên nhân trẻ tăng chiều cao chậm

Chia sẻ tại buổi tọa đàm “Để trẻ phát triển chiều cao tối ưu” diễn ra tại báo Dân trí ngày 23/10, Bác sĩ Lê Quang Hào, Chuyên gia dinh dưỡng, khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, cho biết, theo kết quả Tổng điều tra Dinh dưỡng năm 2020, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi ở Việt Nam bị thấp còi hiện ở mức thấp hơn trung bình theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Cụ thể, trong 100 trẻ thì có khoảng 20 trẻ bị thấp hơn so với tiêu chuẩn, tương đương 19,6%.

Thấp còi nghĩa là chiều cao của trẻ thấp hơn trung bình từ 10cm trở lên so với các bạn cùng độ tuổi. Điều đáng lo là nhiều cha mẹ vẫn chưa thật sự quan tâm đến tình trạng này. Những trẻ chỉ thấp hơn vài centimet thường khó nhận biết bằng mắt thường, dẫn đến việc bỏ qua dấu hiệu sớm. Đến khi trẻ đi học hoặc khám sức khỏe định kỳ, bác sĩ thông báo con bị suy dinh dưỡng thấp còi thì lúc đó mới ngỡ ngàng, thậm chí đã muộn.

Dù vậy, việc can thiệp và điều trị thấp còi ở bất kỳ giai đoạn nào cũng đều có lợi. Phát hiện sớm vẫn là yếu tố quyết định để cải thiện chiều cao cho trẻ.

Theo ông, có rất nhiều yếu tố tác động đến sự phát triển chiều cao. Nguyên nhân hàng đầu là dinh dưỡng không đầy đủ. Di truyền chiếm khoảng 70% khả năng quyết định chiều cao, nhưng 30% còn lại phụ thuộc vào các yếu tố khác, đặc biệt là dinh dưỡng, lối sống và môi trường xã hội.

Trong đó, thiếu vi chất dinh dưỡng – bao gồm các loại vitamin, muối khoáng cần thiết cho sự phát triển của xương, não bộ và quá trình tăng trưởng – là yếu tố ảnh hưởng rất mạnh đến tình trạng thấp còi ở trẻ.

Nếu trẻ tăng trưởng chậm hoặc chững lại, cha mẹ nên đưa trẻ đến khám tại cơ sở y tế uy tín để được đánh giá toàn diện về tình trạng sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

“Hiện nay rất nhiều gia đình ghi nhận rằng con cái cao hơn bố mẹ, và điều này không hẳn do yếu tố di truyền. Ở thế hệ trước, nhiều bậc cha mẹ có tầm vóc thấp không phải vì “gen thấp”, mà bởi trong thời kỳ họ sinh trưởng, điều kiện dinh dưỡng, kinh tế và xã hội còn nhiều hạn chế.

Đến thế hệ con cái, khi điều kiện sống, chế độ dinh dưỡng, giấc ngủ và vận động được cải thiện, chiều cao tự nhiên cũng tăng rõ rệt”, BS Hào nói.

Vì vậy, các bậc phụ huynh hoàn toàn có thể yên tâm rằng, nếu chú trọng bổ sung vi chất đúng cách, kết hợp với vận động, ngủ đủ giấc và chế độ sinh hoạt lành mạnh, thì con em mình chắc chắn sẽ đạt được chiều cao vượt trội hơn so với thế hệ cha mẹ.

Việc này cần phải bắt đầu từ khi em bé còn trong bụng mẹ, thậm chí việc chuẩn bị cho con có một thể trạng khỏe mạnh cần bắt đầu từ trước khi mang thai.

Lựa chọn thực phẩm bổ sung hỗ trợ tăng chiều cao sao cho hợp lý?

Dược sĩ Nguyễn Văn Tiến Đức, Giám đốc Dược Hệ thống Nhà thuốc Pharmacity, nhận thấy có 2 sai lầm phổ biến nhất mà nhiều bậc cha mẹ Việt Nam thường mắc phải khi bổ sung sản phẩm hỗ trợ tăng chiều cao cho con.

Thứ nhất là bổ sung quá nhiều nhưng lại sử dụng chưa đúng cách hoặc chưa đầy đủ. Nhiều phụ huynh thường nghĩ rằng chỉ cần bổ sung canxi, sắt hay các vi chất tốt cho máu là đủ.

Tuy nhiên, nếu sử dụng canxi và sắt cùng lúc, hai chất này có thể tương tác và làm giảm khả năng hấp thu của nhau. Hoặc có trường hợp cha mẹ chọn sản phẩm có thành phần tốt nhưng lại không kết hợp cùng các chất cần thiết khác.

Ví dụ, bổ sung canxi mà không có vitamin D và vitamin K2 đi kèm thì hiệu quả hấp thu canxi vào xương sẽ giảm đáng kể. Ngoài ra, liều lượng sử dụng cũng cần phù hợp với độ tuổi và thể trạng của trẻ để đạt hiệu quả tối ưu.

Thứ hai là cha mẹ quá chú trọng vào việc bổ sung vi chất mà quên mất các yếu tố nền tảng khác. Khi thấy con không phát triển như mong muốn, nhiều người đầu tư rất nhiều tiền mua các sản phẩm hỗ trợ nhưng lại chưa chú ý đúng mức đến giấc ngủ, vận động thể chất hay cách chế biến bữa ăn cho con.

“Một bữa ăn dù đầy đủ dưỡng chất nhưng nếu trẻ ăn không đúng giờ, ăn kéo dài hoặc ăn trong trạng thái mệt mỏi thì khả năng hấp thu cũng bị giảm đi rõ rệt.

Tôi muốn nhấn mạnh rằng, để con phát triển chiều cao tốt, cha mẹ không chỉ cần tình yêu thương mà còn phải có kiến thức và kế hoạch chăm sóc phù hợp. Việc chuẩn bị nên bắt đầu từ trước khi mang thai và được duy trì xuyên suốt từng giai đoạn phát triển của con. Khi hiểu rõ và thực hiện đúng, kết quả mới thực sự đạt được như mong đợi”, Dược sĩ Đức nhấn mạnh.

BS Hào cũng cho biết thêm, hiện nay chưa có loại thuốc nào có thể giúp tăng chiều cao cho người bình thường. Tuy nhiên, trong những trường hợp bệnh lý đặc biệt, như trẻ thiếu hụt hormone tăng trưởng (GH – Growth Hormone), bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng hormone tăng trưởng tổng hợp để giúp cơ thể phát triển chiều cao bình thường.

“Nếu có loại thuốc hay thực phẩm chức năng nào có thể khiến trẻ “cao nhanh” hoặc “cao vượt trội” thì có lẽ điều đó chỉ có trong chuyện cổ tích, như Thánh Gióng ăn vài nồi cơm rồi vươn mình cao lớn trong chốc lát.

Trên thực tế, các vi chất dinh dưỡng nếu được bổ sung đúng cách chỉ giúp trẻ tăng trưởng chiều cao tối ưu trong từng giai đoạn phát triển, chứ không thể giúp trẻ cao nhanh hay vượt bậc trong thời gian ngắn”, BS Hào phân tích.

Vì thế, bổ sung vi chất là để cơ thể đạt được mức tăng trưởng tốt nhất theo tiềm năng và lứa tuổi của mỗi bé, chứ không phải tạo ra sự tăng trưởng “thần tốc”.

Chung qua điểm, Dược sĩ Đức, cho biết, những tuyên bố hoặc công bố mang tính “khoa trương” như “tăng chiều cao vượt trội” hay “cam kết tăng trưởng nhanh” thường không xuất hiện ở các sản phẩm chính hãng.

Tại hệ thống Pharmacity, quy trình sàng lọc sản phẩm được thực hiện rất nghiêm ngặt. Hội đồng Dược luôn kiểm tra kỹ lưỡng các thông tin công bố, nguồn gốc, nguyên liệu, tính an toàn, cũng như các chỉ số về tạp chất trước khi đưa sản phẩm vào hệ thống nhà thuốc.

Bên cạnh đó, mọi thông tin truyền thông hoặc quảng cáo từ Pharmacity gửi đến người tiêu dùng đều phải dựa trên nguồn được cơ quan có thẩm quyền cấp phép hoặc nội dung quảng cáo đã được duyệt chính thức.

Do đó, khi lựa chọn sản phẩm bổ sung, người tiêu dùng cần tỉnh táo và xem xét kỹ nguồn gốc, tính minh bạch và uy tín của sản phẩm. Những quảng cáo sử dụng các cụm từ như “số một”, “cam kết tăng chiều cao”, “vượt trội”… nên được xem là dấu hiệu cảnh báo.

Cha mẹ nên ưu tiên lựa chọn các sản phẩm có địa chỉ rõ ràng, có giấy phép lưu hành, có hóa đơn và chứng từ hợp lệ. Đó chính là cách bảo vệ bản thân và con cái một cách an toàn, khoa học và đúng đắn nhất.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng lưu ý cha mẹ về vấn đề phối hợp nhiều loại vi chất dinh dưỡng, chúng ta cần tuân thủ hai nguyên tắc cơ bản là nguyên tắc an toàn và nguyên tắc tránh tương tác.

Theo Dược sĩ Đức, nguyên tắc an toàn nghĩa là việc sử dụng phải đúng liều lượng, đúng hàm lượng, đúng thời gian và đúng số lần dùng. Mỗi loại vi chất đều có ngưỡng hấp thu tối đa riêng, nếu vượt quá sẽ gây dư thừa hoặc phản ứng ngược.

Nguyên tắc tránh tương tác là không để các chất ảnh hưởng lẫn nhau trong quá trình hấp thu. Ví dụ, sắt và canxi nếu dùng cùng lúc sẽ làm giảm khả năng hấp thu của cả hai, hoặc một số vitamin tan trong dầu cần dùng kèm chất béo mới đạt hiệu quả.

Việc sử dụng trùng lặp các vi chất hay khoáng chất, chẳng hạn như bổ sung canxi quá nhiều, thì hoàn toàn không mang lại lợi ích mà còn có thể gây hại cho sức khỏe. Phụ huynh nên ghi chép hoặc tổng hợp lại toàn bộ các sản phẩm mà con đang sử dụng, sau đó mang đến trao đổi trực tiếp với bác sĩ dinh dưỡng hoặc dược sĩ để được kiểm tra về khả năng tương tác, trùng lặp hay nguy cơ quá liều.

Theo ông, để giúp mẹ và bé sử dụng sản phẩm một cách hiệu quả và an toàn, quá trình tư vấn cần đảm bảo 5 yếu tố chính.

Thứ nhất là lựa chọn sản phẩm phù hợp. Nếu đã có chỉ định của bác sĩ hoặc tư vấn chuyên môn, dược sĩ cần căn cứ vào độ tuổi và tình trạng cụ thể của trẻ để khuyến nghị sản phẩm an toàn.

Không phải loại canxi hay sắt nào cũng có thể dùng cho trẻ nhỏ, đặc biệt là với bé từ 1 đến 2 tuổi. Ngoài thành phần, dạng bào chế, mùi vị và các chất phối hợp cũng phải phù hợp để trẻ dễ uống và dễ hấp thu.

Thứ hai là thành phần của sản phẩm. Mỗi loại canxi có khả năng hấp thu khác nhau, chẳng hạn canxi hữu cơ thường dễ hấp thu hơn canxi vô cơ. Ngoài ra, nên ưu tiên những sản phẩm có kết hợp vitamin D và vitamin K2 để hỗ trợ quá trình vận chuyển và hấp thu canxi vào xương. Dược sĩ cần tư vấn kỹ để lựa chọn sản phẩm phù hợp với mức độ phát triển của từng bé.

Thứ ba là nguồn gốc và độ an toàn. Sản phẩm nên có xuất xứ rõ ràng, được kiểm định chất lượng và có chứng nhận an toàn cho trẻ nhỏ.

Thứ tư là tính tiện dụng. Dạng bào chế của sản phẩm rất quan trọng, chẳng hạn dạng siro, viên nhai hoặc bột hòa tan sẽ giúp trẻ dễ sử dụng hơn.

Cuối cùng là giá cả. Sau khi đã đáp ứng các tiêu chí về an toàn, hiệu quả và phù hợp, yếu tố giá sẽ được xem xét để đảm bảo sự lựa chọn tối ưu nhất cho gia đình.

Khi hội đủ 5 yếu tố này, việc bổ sung vi chất cho trẻ mới đạt hiệu quả cao, giúp bé phát triển chiều cao một cách toàn diện và bền vững.

BS Hào cũng lưu ý thêm, tất cả các vi chất dinh dưỡng nếu bị dư thừa trong cơ thể dù ở mức thấp và kéo dài mãn tính đều có thể gây hậu quả nghiêm trọng sau một thời gian dài. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp nếu bổ sung quá liều trong thời gian ngắn, tác hại có thể xảy ra ngay lập tức.

Chẳng hạn như kẽm – một loại vi chất mà hiện nay hầu như gia đình nào cũng mua cho con dùng. Nếu bổ sung kẽm kéo dài, cơ thể sẽ bị giảm hấp thu sắt, dẫn đến thiếu máu do thiếu sắt. Nhưng nếu uống quá liều trong một thời điểm, trẻ có thể đau bụng, buồn nôn, thậm chí vật vã suốt cả ngày.

Bên cạnh đó, cha mẹ cũng cần lưu ý vấn đề liều lượng. Ví dụ, với một trẻ khỏe mạnh bình thường, liều vitamin D khuyến nghị là khoảng 400 đơn vị mỗi ngày, nhưng nếu trẻ bị còi xương, thì liều có thể tăng lên 2.000 đơn vị mỗi ngày, thậm chí có những trường hợp phải dùng đến 200.000 đơn vị trong một liều duy nhất, rồi nhắc lại sau một tháng.

“Trong mọi trường hợp, cha mẹ không nên tự ý điều chỉnh hay lựa chọn sản phẩm bổ sung mà cần đưa trẻ đến khám chuyên khoa. Các bác sĩ dinh dưỡng và bác sĩ điều trị sẽ phối hợp đánh giá toàn diện để xác định nhu cầu thực tế của trẻ, từ đó đưa ra phác đồ bổ sung vi chất và dinh dưỡng tối ưu, đảm bảo an toàn và hiệu quả lâu dài cho sự phát triển của trẻ”, BS Hào nhấn mạnh.

Giấc ngủ, chế độ ăn, tập luyện đều ảnh hưởng đến chiều cao của trẻ

Dược sĩ Đức cho biết, tại Pharmacity, chúng tôi luôn có hướng dẫn cụ thể và thường khuyến khích phụ huynh nên đưa trẻ đi khám, tư vấn dinh dưỡng đầy đủ trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm bổ sung nào. Không thể chỉ dựa vào việc bổ sung vi chất hay thực phẩm chức năng mà cần kết hợp với lối sống và sinh hoạt lành mạnh.

Thực tế, có những trẻ không cao lên do ngủ muộn hoặc thiếu giấc ngủ, bởi giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng.

BS Hào cũng phân tích thêm, giấc ngủ, đây là yếu tố vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển chiều cao. Để trẻ có thể tăng trưởng tối ưu, trước hết cần có một giấc ngủ đủ và phải đi ngủ sớm.

Bên cạnh dinh dưỡng và thói quen ngủ đúng giờ, hoạt động thể lực cũng là yếu tố không thể thiếu. Khi trẻ vận động, cơ thể sẽ kích thích tiết ra hormone tăng trưởng GH, giúp phát triển chiều cao. Đặc biệt, hormone này được tiết ra nhiều nhất khi trẻ ngủ sâu từ khoảng 10 giờ tối và trong ít nhất bốn tiếng đầu tiên của giấc ngủ.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy nhiều trẻ, kể cả trẻ dưới 5 tuổi hay ở độ tuổi 10 đến 16, lại thường thức rất khuya. Việc thiếu ngủ hoặc ngủ không sâu, kết hợp với chế độ dinh dưỡng chưa hợp lý, khiến cơ thể không thể tiết đủ hormone GH. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển chiều cao của trẻ.

Về các món ăn hay thực phẩm giúp tăng hấp thu canxi, theo ông là không nhiều, vì canxi chỉ được hấp thu hiệu quả khi có sự hỗ trợ của các vi chất khác, đặc biệt là vitamin D, vitamin K2 và magie.

Trước hết, vitamin D là yếu tố quan trọng nhất giúp cơ thể hấp thu canxi từ ruột vào máu. Tuy nhiên, vitamin D gần như không có trong thực phẩm tự nhiên, mà chủ yếu có trong thực phẩm bổ sung hoặc sữa công thức được tăng cường vitamin D.

Ngoài ra, nguồn vitamin D tự nhiên tốt nhất vẫn là ánh nắng mặt trời – trẻ nên được tắm nắng sáng sớm khoảng 15-20 phút mỗi ngày để cơ thể tự tổng hợp vitamin D.

Tiếp theo, vitamin K2 (vitamin CAR) đóng vai trò “điều phối viên”, giúp dẫn canxi đến đúng nơi cần thiết như xương và răng, đồng thời ngăn ngừa lắng đọng canxi ở mạch máu hoặc mô mềm.

Tuy nhiên, lượng vitamin K2 trong thực phẩm cũng khá ít, chủ yếu có trong các món lên men tự nhiên như tương, natto, phô mai lên men hoặc gan động vật chăn thả tự nhiên.

Cuối cùng, magie giúp điều hòa và cân bằng canxi trong cơ thể, ngăn ngừa tình trạng thiếu hoặc thừa canxi. Magie có nhiều trong rau xanh đậm, các loại hạt, ngũ cốc nguyên cám và đậu đỗ.

Vì vậy, phụ huynh nên khuyến khích trẻ ăn đa dạng các loại thực phẩm tự nhiên, đặc biệt là rau lá xanh và ngũ cốc nguyên hạt.

Về vận động, với trẻ dưới 5 tuổi, cha mẹ không cần quá lo lắng về việc vận động bởi ở độ tuổi này, các bé vốn rất hiếu động và chạy nhảy gần như cả ngày.

Đối với trẻ lớn hơn, hoạt động thể chất lại càng quan trọng. Tất cả các môn thể thao như bơi lội, võ thuật, đạp xe, cầu lông, bóng chuyền hay bóng rổ đều mang lại lợi ích cho phát triển thể lực và chiều cao. Trong đó, môn có tác động trực tiếp và hiệu quả nhất đến sự phát triển chiều cao là các bài tập kéo giãn cơ thể, đặc biệt là bài tập đu xà.

Trẻ nhỏ chưa cần phải tập hít xà như người lớn, chỉ cần đu người lên để trọng lượng cơ thể kéo giãn cột sống và các nhóm xương là đủ. Việc đu xà thường xuyên giúp xương sống, xương tay, xương chân phát triển dài hơn và cân đối hơn.

Hiện nay, nhiều gia đình đã lắp các loại xà đơn gắn cửa tiện dụng để trẻ có thể tập luyện ngay tại nhà. Tuy nhiên, cha mẹ cần lưu ý không lắp xà quá cao để trẻ có thể dễ dàng với tới và đảm bảo an toàn khi tập.

Cuối cùng, để việc phát triển chiều cao đạt hiệu quả, cần kết hợp đầy đủ giữa bổ sung vi chất dinh dưỡng, tập luyện thể thao, giấc ngủ chất lượng và chế độ ăn khoa học. Bữa ăn của trẻ nên được chuẩn bị tại nhà, đảm bảo đủ nhóm chất dinh dưỡng, thay vì các bữa ăn nhanh hay đồ ăn vặt ngoài đường vốn thiếu vi chất và dễ khiến trẻ tích mỡ.

Ảnh: Mạnh Quân