NSND Thanh Ngoan từng lầm tưởng “Súy Vân” là vở chèo cổ

Chiều 9/8, tọa đàm Nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc chèo diễn ra tại Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam (Nhà hát Chèo Việt Nam cũ).

Tọa đàm do Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Viện Nghiên cứu bảo tồn và Phát triển Văn hóa dân tộc tổ chức nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh Nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều.

Nhạc sĩ Hoàng Kiều có hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật sân khấu kịch hát truyền thống, trên 30 năm làm công tác giảng dạy, hoạt động và những đóng góp của ông cho sân khấu chèo thể hiện trên nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc cho đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sĩ chèo.

Trong đó, lĩnh vực nổi trội nhất là cống hiến của ông cho âm nhạc chèo, cho việc nghiên cứu khoa học về chèo và đào tạo các nghệ sĩ cho sân khấu chèo hiện đại.

Cả cuộc đời gắn bó với nghệ thuật truyền thống, nhạc sĩ Hoàng Kiều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người yêu mến nghệ thuật sân khấu chèo.

Nhân dịp này, Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam đã tổ chức biểu diễn vở Súy Vân – tác phẩm kinh điển được nhạc sĩ Hoàng Kiều biên soạn âm nhạc. 

Chia sẻ tại sự kiện, TS. NSND Thanh Ngoan – Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam – cho biết, nhạc sĩ Hoàng Kiều là một trong những người đặt nền móng cho một lối viết nhạc sân khấu mẫu mực, đầy sáng tạo mà vẫn giữ được bản sắc truyền thống.

NSND Thanh Ngoan kể, khi mới bước chân vào Nhà hát Chèo Việt Nam (cũ), lần đầu tiếp cận vở Súy Vân, chị đã lầm tưởng đây là một vở chèo cổ. Theo chị, sự vận dụng âm nhạc của nhạc sĩ Hoàng Kiều ở đây đạt đến mức nhuần nhuyễn, hài hòa đến từng chi tiết khiến cho người xem, người diễn có thể cảm nhận như đang sống trong không gian chèo truyền thống đích thực.

“Âm nhạc của ông trong vở này không đơn thuần là phần phụ trợ, mà đã trở thành một phần linh hồn của vở diễn, góp phần tạo nên thành công rực rỡ của vở Súy Vân. Sau này, khi có điều kiện nghiên cứu sâu hơn, tôi mới nhận ra Súy Vân chính là kết tinh của một ê-kíp nghệ thuật, một cuộc cách mạng thực sự trong nghệ thuật chèo”, NSND Thanh Ngoan chia sẻ.

Trong tham luận của mình, TS Trần Đình Ngôn – nguyên Viện trưởng Viện Sân khấu Việt Nam – cho rằng, nhạc sĩ Hoàng Kiều đi đầu trong việc ghi chép, sưu tập các làn điệu chèo cổ từ các nghệ nhân, sau đó nghiên cứu biên soạn thành sách.

Đồng thời, ông cũng là người đầu tiên sáng tác nhạc không lời cho các vở chèo cổ được chỉnh lý, cải biên cũng như một số vở chèo đề tài mới.

“Những sáng tác của các ông trong các vở Súy Vân cải biên, Quan Âm Thị Kính đã trở thành khuôn mẫu cho các nhạc sĩ thế hệ đàn em đi theo. Bên cạnh đó, ông cũng là một trong những người đầu tiên sáng tác những làn điệu chèo mới trên cơ sở nguyên tắc cấu trúc của làn điệu chèo cổ và sự thành công ấy đã mở ra một trào lưu cho các nhạc sĩ viết cho chèo sau này”, TS Trần Đình Ngôn nhận định.

Cùng quan điểm đó, nhà nghiên cứu lý luận âm nhạc Nguyễn Quang Long cho rằng, đóng góp lớn của nhạc sĩ Hoàng Kiều là cải cách biên chế dàn nhạc và phong cách phối khí theo hướng giao hưởng nhưng vẫn giữ được “hồn chèo”

Trước thời của nhạc sĩ Hoàng Kiều, dàn nhạc chèo thường nhỏ, đơn giản, mang tính chất “phụ diễn” cho sân khấu. Chính ông là người đầu tiên thực hiện chủ trương hiện đại hóa dàn nhạc chèo theo hình thức dàn nhạc giao hưởng phương Tây, nhưng được bản địa hóa triệt để.

Tại Nhà hát Chèo Việt Nam (cũ) và thí điểm ở Hải Phòng, ông Hoàng Kiều xây dựng biên chế dàn nhạc tổng cộng từ 16 nhạc công trở lên tạo nên chất lượng âm thanh dày dặn, đối thoại đa tầng với diễn xuất.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, nhạc sĩ Hoàng Kiều là một trong những người đầu tiên “văn bản hóa bằng nốt nhạc” các làn điệu chèo cổ. Đây là một trong những bước phát triển quan trọng trong công tác điền dã, sưu tầm và lưu trữ tư liệu đối với công tác nghiên cứu chèo cũng như âm nhạc cổ truyền Việt Nam.

Tại sự kiện, NSND Trần Quốc Chiêm – Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Hà Nội – cho biết, nhạc sĩ Hoàng Kiều chính là người đã tuyển anh vào lớp chèo và tận tình dạy dỗ, chỉ bảo anh cũng như các học trò để trở thành một nghệ sĩ chèo chân chính.

“Thầy luôn dặn tôi rằng, chèo không phải chỉ là hát, mà chèo là kể chuyện, chèo là ý tứ sâu xa… Từ đó, tôi học hát bằng cả trái tim, học từ bước chân của các nhân vật thư sinh, hề gậy, hề mồi, lão say, kép độc… đến ánh mắt, cử chỉ của từng nhân vật trong chèo.

Theo đó, những kiến thức của chèo cổ không chỉ là một bộ môn nghệ thuật biểu diễn mà là một đạo lý cuộc sống: Đạo của lòng trung, nghĩa, hiếu, tiết, liệt và tình người”, NSND Trần Quốc Chiêm nhớ lại.

Nhạc sĩ Giáng Son cho biết, cha mình – nhạc sĩ Hoàng Kiều – là một người thâm trầm, ít nói, ít quan tâm đến chuyện bên ngoài của đời sống mà dành trọn đam mê với nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là chèo.

Từ nhỏ đến lớn, hình ảnh quen thuộc mà Giáng Son luôn nhìn thấy là nhạc sĩ Hoàng Kiều ngồi viết bên chiếc bàn gỗ suốt ngày đêm.

Nhạc sĩ Giáng Son ít khi trao đổi với bố về âm nhạc vì ông là một chuyên gia chèo, còn Giáng Son theo đuổi piano cổ điển. Chị thậm chí đã phản ứng với bố vì cả nhà đều theo nghệ thuật dân tộc, chỉ có mình “lạc lõng” với piano.

“Sau này, bố mới giải thích cho tôi rằng, học piano cổ điển để nắm bắt được những kỹ thuật sáng tác đỉnh cao rồi sau đó sẽ kết hợp với âm nhạc dân tộc Việt Nam. Giờ đủ trải nghiệm trong cuộc sống, âm nhạc, tôi mới thấy được tầm nhìn xa, trông rộng của bố và tôi thật may mắn được đi theo hành trình theo đúng định hướng của bố”, nhạc sĩ Giáng Son bày tỏ.