Phường Chợ Quán: Từ khu chợ dưới gốc me đến khu phố nhộn nhịp

Phường Chợ Quán, một địa danh lịch sử với hàng trăm năm ký ức đô thị, đã chính thức “hồi sinh” trên bản đồ hành chính TPHCM. Được hình thành từ việc sáp nhập ba phường 1, 2 và 4 của quận 5 (cũ), phường mới có diện tích khoảng 1,2 km² và quy mô dân số khoảng 63.500 người. Sự kiện này không chỉ mang ý nghĩa tinh gọn bộ máy mà còn mở ra những định hướng phát triển mới, đầy tiềm năng cho khu vực.

Trung tâm Phục vụ hành chính công phường Chợ Quán mới được đặt tại địa chỉ số 53A Trần Phú. Việc khôi phục tên gọi cũ là cách TPHCM kết nối hiện tại với quá khứ, đồng thời khẳng định bề dày văn hóa, lịch sử của vùng đất này. Đối với nhiều người dân đã gắn bó cả đời, cái tên Chợ Quán mang một ý nghĩa thân thương đặc biệt.

Phường Chợ Quán nổi bật với hệ thống di sản y tế, giáo dục và tôn giáo lâu đời. Trong đó, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM, tiền thân là Nhà thương Chợ Quán, được xác lập kỷ lục là bệnh viện lâu đời nhất Việt Nam với gần 170 năm tuổi. Đây không chỉ là nơi điều trị bệnh truyền nhiễm mà từng là bệnh viện tâm thần đầu tiên của Sài Gòn.

Bên trong bệnh viện còn có Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán, một di tích lịch sử cấp quốc gia, nơi đồng chí Trần Phú – Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam bị thực dân Pháp giam giữ và hy sinh anh dũng.

Khởi nguồn từ một nhà nguyện nhỏ năm 1723, nhà thờ Chợ Quán được xây mới năm 1882 và vừa kỷ niệm 300 năm thành lập vào năm 2023. Đây là một trong những nhà thờ cổ nhất tại TPHCM, mang vẻ đẹp hài hòa giữa kiến trúc Romanesque cổ điển và Gothic thanh thoát với mái vòm, trụ vút cao và tháp chuông uy nghi.

Ông Huỳnh Văn Lượng (57 tuổi, phường Chợ Quán) xúc động chia sẻ: “Nhà thờ Chợ Quán là nơi sinh hoạt của bao thế hệ giáo dân. Nhiều người giờ ở xa, nhưng hễ nhắc đến Chợ Quán là nhớ về nơi này. Việc khôi phục lại tên phường như một sự tôn trọng với lịch sử và đời sống tinh thần của cộng đồng nơi đây”.

Từ hàng trăm năm qua, cái tên Chợ Quán đã gắn bó thân thiết với người dân Sài Gòn – Gia Định. Trong cuốn sách “Gia Định thành thông chí” của Trịnh Hoài Đức, Chợ Tân Kiểng (tục gọi là Chợ Quán) được nhắc đến là một khu chợ sầm uất. Học giả Vương Hồng Sển trong cuốn “Sài Gòn năm xưa” cũng giải thích, tên gọi này bắt nguồn từ việc chợ được họp dưới những gốc me đại thụ, xung quanh lại có nhiều quán trọ, quán nước nên người dân quen gọi là Chợ Quán. (Ảnh: UBND phường Chợ Quán cung cấp).

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, ông Nguyễn Võ Xuân Kỳ, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND phường Chợ Quán cho biết định hướng phát triển giai đoạn 2025-2030 của phường là hoàn chỉnh quy hoạch đô thị, đầu tư cơ sở hạ tầng, thương mại, dịch vụ để phát huy tối đa tiềm năng sẵn có.

Ông Kỳ cho biết thêm, phường Chợ Quán đang chuyển mình mạnh mẽ với sự hình thành các tuyến phố kinh doanh chuyên biệt như phố thời trang, phố phụ tùng ô tô. Hiện phường có hơn 2.600 doanh nghiệp và gần 2.900 hộ kinh doanh đang hoạt động.

Tiếp nối bề dày lịch sử, nơi đây còn quy tụ hàng loạt cơ sở giáo dục danh tiếng với những tòa nhà mang kiến trúc cổ kính như: Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, Đại học Sài Gòn, Đại học Sư phạm TP.HCM và Đại học Khoa học Tự nhiên.

Bên cạnh đó, phường Chợ Quán có nhiều di tích cấp thành phố như Đình Tân Kiểng, mang đậm nét văn hóa dân tộc. Năm 2006, UBND TPHCM đã có quyết định xếp hạng đình Tân Kiểng là một di tích lịch sử văn hóa.

Cùng với Chợ Quán, những tên gọi xưa như Gia Định, Chợ Lớn cũng được lựa chọn đặt cho các phường mới sau sáp nhập, thể hiện sự trân trọng và gìn giữ giá trị lịch sử, văn hóa của TPHCM.