Say nóng, say nắng, đột quỵ: Phân biệt 3 tình trạng cấp cứu dễ gặp ngày hè

Từ đầu tháng 8, các tỉnh miền Bắc bước vào đợt nắng nóng kỷ lục. Nhiệt độ tăng cao dao động 37-38 độ C, có nơi 39 độ C. Tại Hà Nội, nhiệt độ cảm nhận từ môi trường có thể cao 44-45 độ C, thậm chí lên tới hơn 50 độ C do hiệu ứng bê tông hóa.

Giữa không khí ngột ngạt, cái nắng bỏng rát tháng 8 ở Hà Nội, người ta vẫn bắt gặp những bóng dáng miệt mài lao động trên công trường, trong từng con ngõ nhỏ, nơi sức khỏe và mồ hôi dường như được đánh đổi mỗi ngày vì cuộc sống mưu sinh.

Gánh nặng mưu sinh giữa những ngày hè

Nhiều năm sinh sống và làm việc ở Hà Nội, chị Nguyễn Thị Hoa (45 tuổi, thợ xây), đã quá quen với cái nắng hầm hập, không khí bí bách của mùa hè thủ đô. 

“Làm việc dưới trời nắng nóng này khổ sở lắm! Cực kỳ mệt nhưng không được than vãn. Vì đồng tiền cả mà!”, người phụ nữ nói sau lớp khẩu trang, vừa cười vừa thở dài.

Một ngày làm việc của chị Hoa kéo dài, buổi sáng bắt đầu từ 7h đến 11h, rồi nghỉ trưa chỉ vài tiếng trước khi quay lại làm tiếp từ 2h chiều đến tận 7h tối. Tuy nhiên, những hôm gần đây, người phụ nữ dồn hết sức làm việc trước 10h30 sáng và sau 2h30 chiều để tránh khoảng thời gian nắng rọi đỉnh đầu, mặt trời thiêu da đốt thịt, khiến chị cảm giác như bị “vắt kiệt sức”. 

“Lắm lúc, làm việc mệt quá, mồ hôi ra ướt sũng áo đến mức vắt được, mặt tôi đỏ bừng, tim đập nhanh, người hoa mắt, choáng váng, phải ngồi nghỉ một lúc mới có thể tiếp tục làm việc”, chị kể. 

Dù tính chất công việc nặng nhọc, đổ nhiều mồ hôi, cần mặc đồ thoáng khí, chị Hoa vẫn phải trùm kín người với khăn bịt mặt, nón bảo hộ, áo điều hòa để chống chọi với cái nắng gay gắt của Hà Nội.

Không xa công trường của chị Hoa, chị Phạm Thị Thùy (39 tuổi) lại đang tất bật với công việc thu nhặt phế liệu. Từ 5h sáng, chị Thùy đã dắt xe ra khỏi nhà, len lỏi khắp các con đường để nhặt nhạnh từng lon bia, từng mảnh sắt vụn dưới ánh nắng đang dần gay gắt. Trưa nghỉ, chiều lại tiếp tục làm đến tối mịt.

“Những hôm trời nắng như này, tôi càng vất vả hơn vì trời nắng cháy da cháy thịt. Có ngày, tôi phải thay đến 3 bộ quần áo vì ướt, hôi và bẩn”,  cô nói, áo ướt đẫm mồ hôi, lưng áo bám đầy bụi. 

Mỗi ngày, chị chỉ có một phích nước đá nhỏ và chiếc quạt con bên cạnh để làm dịu đi phần nào sự oi bức. Những hôm quá mệt, cô phải tạm nghỉ bên bóng râm, vỉa hè bên đường để cơ thể kịp “hồi sức” trước khi quay lại với vòng quay mưu sinh.

May mắn với cô, chồng và con cùng ra làm phụ giúp, đỡ phần nào gánh nặng. Nhưng nắng hè vẫn là nỗi ám ảnh dài ngày, là thứ khiến mỗi bước chân lao động trở nên nặng nề hơn bao giờ hết.

May mắn cho chị, chồng và con cũng phụ giúp thu nhặt nên phần nào san sẻ được gánh nặng. Dù vậy, nắng hè vẫn luôn là một nỗi ám ảnh kéo dài, khiến từng bước chân lao động như chậm lại, nặng nề hơn giữa cái oi nồng, khắc nghiệt của mùa nóng.

Phân biệt say nóng, say nắng, đột quỵ do nắng nóng

Chia sẻ với Dân trí, Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thành viên Hội Y học dưới nước và oxy cao áp, nắng nóng cực đoan đặc biệt trong các đợt nhiệt độ lên tới 40 độ C hoặc cao hơn, đang trở thành thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng.

Tình trạng này không chỉ gây khó chịu mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan đến nhiệt, nổi bật là kiệt sức do nóng (say nóng), sốc nhiệt (say nắng) và đột quỵ do nắng nóng.

“Kiệt sức do nóng, sốc nhiệt và đột quỵ do nắng nóng đều là những tình trạng y khoa nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng nếu không được nhận diện và xử trí kịp thời”, bác sĩ Hoàng nhấn mạnh.

Kiệt sức do nóng (Heat Exhaustion)

Kiệt sức do nóng, hay còn gọi là say nóng, xảy ra khi cơ thể mất nước và điện giải do tiếp xúc kéo dài với nhiệt độ cao, thường trong môi trường nóng ẩm hoặc khi hoạt động thể lực mạnh. Lúc này, hệ thống điều hòa thân nhiệt của cơ thể bắt đầu quá tải nhưng vẫn hoạt động.

Nguyên nhân chính gây ra tình trạng này bao gồm tiếp xúc lâu với nhiệt độ cao, độ ẩm lớn, hoạt động thể lực không bù đủ nước hoặc mặc quần áo dày cản trở tản nhiệt.

Nạn nhân sốc nhiệt thường có triệu chứng mệt mỏi, yếu sức, đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi nhiều, da ẩm và nhợt nhạt, chuột rút cơ bắp (tay, chân, bụng), nhịp tim nhanh yếu, thở nhanh nông, khát nước nhiều, nhiệt độ cơ thể tăng nhẹ (38-40 độ C) hoặc bình thường.

Kiệt sức do nóng ít nguy hiểm hơn sốc nhiệt và thường hồi phục nếu được xử trí kịp thời. Tuy nhiên, nếu không can thiệp, tình trạng này có thể tiến triển thành sốc nhiệt, đe dọa tính mạng.

Nạn nhân bị say nóng cần được đến nơi mát mẻ, nới lỏng quần áo, làm mát bằng khăn ướt hoặc quạt nhẹ; cho uống nước mát từng ngụm nhỏ (ưu tiên dung dịch điện giải) nếu tỉnh táo. Lúc này, người bệnh cần kê chân cao, cho nghỉ ngơi và theo dõi.

Nếu triệu chứng không cải thiện sau 30-60 phút hoặc có dấu hiệu lú lẫn, ngất, co giật, cần chuyển ngay đến cơ sở y tế.

Sốc nhiệt (Heatstroke/Sunstroke)

Sốc nhiệt là tình trạng nghiêm trọng khi thân nhiệt tăng cao (trên 40 độ C) và hệ thần kinh trung ương rối loạn (lú lẫn, hôn mê, co giật) do hệ điều hòa thân nhiệt suy sụp hoàn toàn, mất khả năng tự làm mát.

Sốc nhiệt có 2 loại gồm sốc nhiệt kinh điển thường gặp ở người cao tuổi, trẻ nhỏ, người mắc bệnh mạn tính, hoặc tiếp xúc thụ động với môi trường nóng kéo dài và sốc nhiệt do gắng sức xảy ra ở người trẻ, khỏe mạnh khi hoạt động thể chất mạnh trong điều kiện nóng ẩm, như vận động viên, công nhân. 

Triệu chứng gồm nhiệt độ cơ thể rất cao (trên 40 độ C), da nóng, đỏ, khô (thể kinh điển) hoặc ẩm (nếu vừa vận động mạnh), không ra mồ hôi dù thân nhiệt cao, rối loạn ý thức (lú lẫn, kích động, nói lắp, ảo giác, co giật, hôn mê), đau đầu dữ dội, chóng mặt, buồn nôn, nhịp tim nhanh, thở nhanh, và có thể ngất xỉu hoặc trụy mạch.

Sốc nhiệt là cấp cứu y khoa tối khẩn cấp, nguy cơ tử vong cao nếu không hạ nhiệt kịp thời. Hiện tượng này có thể gây ra biến chứng bao gồm tổn thương não, suy đa cơ quan, rối loạn đông máu, thậm chí tử vong.

Khi phát hiện có người bị sốc nhiệt, cần gọi cấp cứu ngay lập tức, đưa nạn nhân ra khỏi nguồn nhiệt, cởi bỏ quần áo ngoài, làm mát tích cực bằng cách phun nước mát, quạt, chườm đá vùng cổ, nách, bẹn, hoặc ngâm nước mát nếu an toàn.

Nạn nhân cần được theo dõi thân nhiệt, làm mát đến khi nhiệt độ giảm xuống 38–38,5°C hoặc đến khi nhân viên y tế tiếp nhận. Nếu nạn nhân bất tỉnh, ngừng thở hoặc ngừng tim, tiến hành hồi sức tim phổi, không cho uống nước nếu nạn nhân lơ mơ, nôn ói hoặc co giật.

Đột quỵ do nắng nóng (Heat-related Stroke)

Đột quỵ do nắng nóng xảy ra hoặc bị thúc đẩy bởi các yếu tố liên quan đến nhiệt độ cao, như mất nước, rối loạn điện giải, tăng độ nhớt máu, hoặc biến động huyết áp. Các yếu tố này làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông, gây tắc mạch não hoặc xuất huyết não. 

Giống như đột quỵ thông thường, đột quỵ do xuất huyết não cũng có các đặc trưng theo quy tắc F.A.S.T. bao gồm yếu hoặc liệt đột ngột một bên mặt, tay, chân; nói khó, nói ngọng, không hiểu lời nói; đau đầu dữ dội, chóng mặt, mất thăng bằng, nhìn mờ; rối loạn ý thức, hôn mê, hoặc co giật. Thân nhiệt có thể cao nếu kèm sốc nhiệt, nhưng không phải dấu hiệu chính.

Đây là cấp cứu y khoa với nguy cơ tử vong hoặc di chứng thần kinh nặng nề nếu không điều trị trong thời gian vàng.

Nạn nhân đột quỵ do nắng nóng cần được đặt nằm thẳng, đầu cao 30 độ nếu tỉnh, nghiêng nếu có hiện tượng nôn ói; không cho ăn uống hay tự ý dùng thuốc hạ sốt, hạ huyết áp và đưa vào cơ sở y tế có chuyên khoa đột quỵ để xử trí càng nhanh càng tốt.