Việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường đang gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra những bằng chứng mạnh mẽ chứng minh rằng thói quen này làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân, béo phì. Những vấn đề sức khỏe này không chỉ nghiêm trọng mà còn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến các bệnh không lây nhiễm khác, bao gồm cả ung thư.
Nguy cơ sức khỏe từ đồ uống có đường
Các nghiên cứu từ 75 quốc gia cho thấy mức tiêu thụ đồ uống có đường tăng 1% liên quan đến việc có thêm gần 5 người lớn thừa cân và hơn 2 người lớn béo phì trên 100 người, đặc biệt là ở các nước thu nhập thấp và trung bình. Điều này càng đáng báo động khi tiêu thụ đồ uống có đường trong thời thơ ấu có liên quan đến nguy cơ thừa cân, béo phì cao hơn ở tuổi 5.
Cứ mỗi 100ml đồ uống có đường tiêu thụ thêm mỗi ngày có liên quan đến chỉ số khối cơ thể cao hơn và tăng nguy cơ thừa cân, béo phì lên 1,2 lần ở tuổi 6. Với mỗi lon nước ngọt uống thêm mỗi ngày, nguy cơ bị béo phì tăng 60% trong vòng 1,5 năm theo dõi.
Tình hình tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam
Mức tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam hiện đã tăng gấp 4 lần so với năm 2009. Vào năm 2023, ước tính mỗi người tiêu thụ khoảng 66 lít đồ uống có đường mỗi năm, tương đương với mức tiêu thụ trung bình hàng ngày khoảng 18g đường chỉ từ các đồ uống có đường. Mức tiêu thụ này đã chiếm khoảng 36% lượng đường trung bình tối đa hàng ngày mà WHO khuyến nghị cho một người trưởng thành.
Xu hướng này đã góp phần làm tăng tỷ lệ thừa cân ở thanh thiếu niên trong độ tuổi 15-19, tăng hơn gấp đôi từ 8,5% năm 2010 lên 19% vào năm 2020. Điều này khiến nhóm thanh thiếu niên 15-19 tuổi có nguy cơ mắc các bệnh mạn tính và các rối loạn sức khỏe do thừa cân và béo phì cao hơn nhiều trong tương lai.
Đề xuất áp thuế đồ uống có đường
Đồ uống có đường hiện chiếm tới 25% lượng đường tự do tiêu thụ ở người trưởng thành và 40% ở thanh thiếu niên. Điều này phản ánh rõ ràng rằng nếu không có sự can thiệp kịp thời, chúng ta sẽ phải đối mặt với một thế hệ lớn lên cùng bệnh tật.
Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, cho rằng hiện nay là thời điểm rất phù hợp để Quốc hội xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt. Đây là cơ hội hoàn hảo để áp thuế với đồ uống có đường. Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em, thanh thiếu niên, người lớn, gia đình, xã hội và nền kinh tế.
Lộ trình áp thuế đồ uống có đường
Một tài liệu gần đây của WHO cho thấy việc tăng 10% giá đồ uống có đường thông qua thuế có thể dẫn đến giảm trung bình khoảng 10-11% mức tiêu thụ. Do đó, việc tăng thuế và giá sẽ góp phần giảm sâu răng, béo phì và đái tháo đường, đồng thời giúp ngăn ngừa nhiều bệnh không lây nhiễm khác.
WHO ủng hộ mạnh mẽ việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường như một chính sách y tế công cộng, đặc biệt là một biện pháp phòng ngừa để bảo vệ thanh thiếu niên. Chính sách này cũng phù hợp với xu hướng quốc tế và khu vực hiện nay, với ít nhất 104 quốc gia trên toàn thế giới và 6 quốc gia trong khu vực ASEAN đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.
Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi lần này đưa nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào danh mục chịu thuế, dự kiến khoảng 10%. Bộ Tài chính cũng đã trình lộ trình giãn thời gian áp dụng 8% năm 2027 và 10% từ năm 2028.
WHO khuyến nghị Bộ Tài chính xem xét đưa ra một lộ trình tăng thuế suất tiêu thụ đặc biệt đến năm 2030 là 40% giá xuất xưởng để giá bán lẻ các sản phẩm này tăng thêm 20% (theo giá thực đã tính đến lạm phát). Điều này nhằm giảm khả năng chi trả đối với các sản phẩm này và đảo ngược xu hướng gia tăng nhanh chóng mức tiêu thụ các sản phẩm đồ uống có đường hiện nay.
Kết luận
Việc tiêu thụ đồ uống có đường đang gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Để giảm thiểu tác động tiêu cực này, việc áp thuế đồ uống có đường là một giải pháp cần thiết và hiệu quả. Chúng ta cần hành động ngay bây giờ để bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai. Hãy cùng nhau nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen tiêu dùng để có một cuộc sống khỏe mạnh hơn.
