Ngày 30/4/1975, khi bản tin chiến thắng vang lên trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam, giai điệu của bài hát “Như có Bác trong ngày đại thắng” đã cất lên như tiếng reo vui vỡ òa của cả dân tộc. Bài hát này không chỉ là một bản tuyên ngôn về niềm tin và lòng biết ơn, mà còn là biểu tượng của niềm hạnh phúc thiêng liêng khi đất nước giành được độc lập, tự do. Từ thành thị đến nông thôn, từ miền xuôi đến vùng cao, tiếng hát “Ba mươi năm đấu tranh giành toàn vẹn non sông…” đã lan tỏa khắp mọi nơi, khắc sâu vào tâm trí hàng triệu người Việt Nam.
Trong không khí hào hùng kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Hà Nội rực rỡ cờ hoa và lời ca của bài hát lại ngân vang khắp nẻo đường Tổ quốc. Chúng tôi có dịp đến thăm căn nhà tập thể trên phố Vạn Bảo của nhạc sĩ Phạm Tuyên, nơi đón chúng tôi là nhà báo Phạm Hồng Tuyến – con gái của ông. Dù ở tuổi 95, sức khỏe của nhạc sĩ không còn cho phép ông tự kể lại hành trình sáng tác của mình, nhưng qua chia sẻ của chị Phạm Hồng Tuyến, từng khoảnh khắc từ những ngày khói lửa đến giây phút sáng tác “Như có Bác trong ngày đại thắng” vẫn hiện lên sống động và đầy xúc cảm.
Những Giờ Phút Lịch Sử Của “Như Có Bác Trong Ngày Đại Thắng”
Trong suốt tháng qua, nhà của nhạc sĩ Phạm Tuyên luôn rộn ràng và đông vui. Nhiều cá nhân, tổ chức và cả các em nhỏ đã đến thăm hỏi và tri ân ông. Dù sức khỏe đã yếu, nhạc sĩ vẫn cố gắng gặp từng người và mỉm cười khi nghe họ bày tỏ tình cảm với bài hát “Như có Bác trong ngày vui đại thắng”. Chị Phạm Hồng Tuyến kể rằng, khi còn khỏe, nhạc sĩ Phạm Tuyên thường nhắc lại câu đùa của bà Nghiêm Thúy Băng – vợ nhạc sĩ Văn Cao – dành cho ông: “Bài của nhà tôi (Tiến quân ca) với bài của anh Tuyên là được hát nhiều nhất đấy. Bài nhà tôi, tất cả phải đứng lên. Còn bài của anh thì tất cả… xách túi ra về”.
Ca khúc có tên chính thức là “Như có Bác trong ngày đại thắng”, nhưng nhiều người vẫn quen gọi bằng câu hát đầu tiên “Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng”. Chị Phạm Hồng Tuyến chia sẻ rằng bố chị chưa bao giờ phật lòng về điều đó. Ông luôn trân trọng tình cảm của công chúng dành cho bài hát, dù họ nhớ bằng tên gì, miễn là nó vẫn ngân vang trong lòng mỗi người.
Đầu tháng 4/1975, khi đang công tác tại Ban Văn nghệ – Đài Tiếng nói Việt Nam, trước những trận thắng lớn, nhạc sĩ Phạm Tuyên được nhà báo Trần Lâm – Tổng Biên tập Đài khi đó – giao nhiệm vụ chuẩn bị những tác phẩm âm nhạc lớn để đón ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng. Mọi người đều nghĩ đến những tác phẩm quy mô, nhưng nhạc sĩ Phạm Tuyên đã chọn một con đường khác, rất riêng.
Đến 21h30 ngày 28/4/1975, khi nghe bản tin thời sự trên đài loan báo phi công Nguyễn Thành Trung đã ném bom tập kích vào sân bay Tân Sơn Nhất thành công, một niềm xúc động dâng trào trong lòng ông. Chính thời điểm đó đã khơi dậy trong nhạc sĩ Phạm Tuyên một linh cảm rất rõ ràng: Ngày toàn thắng đang đến rất gần. Vợ ông – người chứng kiến khoảnh khắc đêm hôm ấy – đã ghi trong hồi ký của mình: “Đêm hôm ấy, tôi thấy anh bồi hồi khác thường, trên tay cầm mẩu giấy và chiếc bút chì ra đứng đầu cầu thang, nơi đó có một bóng đèn chiếu sáng, ngoài trời lâm thâm mưa. Anh cứ đứng đó ghi xong cả giai điệu và lời ca của bài hát ‘Như có Bác trong ngày đại thắng’ để không phá giấc ngủ của vợ con (vì nhà rất chật)”.
Trong dòng chảy cảm xúc, nhạc sĩ đã kể cho chị Phạm Hồng Tuyến và mọi người nghe về khoảnh khắc lịch sử đó. Nghĩ đến chiến thắng đã cận kề, lòng ông trào dâng niềm vui. Và trong sự hân hoan đó, ông chợt nhớ đến lời trong bài thơ chúc Tết của Bác Hồ: “Bắc, Nam sum họp Xuân nào vui hơn” và nghĩ, nếu còn sống, chắc hẳn Bác Hồ cũng sẽ rất vui. Ngay trong đêm, không cần bản phác thảo dàn dựng công phu, ông đã viết nên một bài hát giản dị, xúc động. Chị Phạm Hồng Tuyến kể: “Bố tôi nói rằng, với những tình cảm dồn nén, từ lúc 21h30 đến 23h30 ngày 28/4/1975, ông đã viết xong bài hát ‘Như có Bác trong ngày vui đại thắng’ mà không phải sửa một chữ nào”.
Khoảnh khắc thu thanh bài hát cũng đặc biệt như một phép màu. Ngày 30/4/1975, khi bản tin chiến thắng vang lên hào sảng trên làn sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam, Tổng Biên tập Trần Lâm sốt sắng hỏi nhạc sĩ: “Anh có tác phẩm gì chưa? Có kịp không? Tôi đưa lên Đài?”. Khi ấy, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã lập tức hát ngay bản thảo “Như có Bác trong ngày đại thắng” cho ông Lâm nghe và quyết định thu thanh được đưa ra tức thì. Không chỉnh sửa, không biên tập cầu kỳ, tất cả lao vào ghi âm để kịp phát sóng trong bản tin thời sự đặc biệt 17h cùng ngày của Đài tiếng nói Việt Nam.
“Bố tôi kể rằng, chưa có một bài hát nào được dàn dựng, thu thanh và phát với một tốc độ nhanh như vậy. Cũng chưa từng có buổi thu thanh nào cảm xúc đến thế. Ai cũng khóc. Các cô chú nghệ sĩ hát vừa hát vừa khóc, nhạc công chơi đàn mà nước mắt rơi. Cả phòng thu hôm ấy chìm trong niềm hạnh phúc vỡ òa”, chị Tuyến chia sẻ.
Từ 17h30 đến nửa đêm ngày 30/4/1975, ca khúc được phát liên tục cùng bản tin chiến thắng. Chỉ vỏn vẹn chưa đầy 10 câu, với giai điệu và ca từ giản dị, dễ nhớ, “Như có Bác trong ngày đại thắng” nhanh chóng lan tỏa. Ngay sáng hôm sau, từ trẻ nhỏ đến người lớn, ai ai cũng có thể ngân nga theo. Ở khu vực Bờ Hồ (Hà Nội), đoàn quân nhạc chơi khúc ca ấy gần như không ngừng nghỉ, giữa không khí tưng bừng của một ngày hội lớn chưa từng có.
Năm 1985 – tròn 10 năm sau ngày ca khúc ra đời – “Như có Bác trong ngày đại thắng” được Nhà nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba với câu ghi trên Huân chương: Tặng thưởng nhạc sĩ Phạm Tuyên – đã có thành tích xuất sắc trong việc sáng tác bài hát “Như có Bác trong ngày đại thắng” góp phần cổ vũ kịp thời cho ngày giải phóng miền Nam thống nhất Tổ quốc.
Hành Trình Gìn Giữ Di Sản
Ngồi bên chiếc bàn ngập những tập bản thảo cũ của bố mình, chị Phạm Hồng Tuyến lặng lẽ kể cho chúng tôi nghe về một hành trình dài – hành trình gìn giữ và tiếp nối di sản của nhạc sĩ Phạm Tuyên. Dù tuổi đã cao và sức khỏe đã yếu đi nhiều, nhạc sĩ Phạm Tuyên vẫn âm thầm dõi theo đời sống âm nhạc, vẫn cảm nhận được tình yêu thương của công chúng qua ánh mắt, nụ cười.
“Bố tôi bây giờ không còn nói được nhiều nữa. Nhưng mỗi lần có người nhắc đến những bài hát của ông, ánh mắt của bố lại sáng lên. Ông rất vui, rất hạnh phúc, dù không còn diễn đạt được bằng lời. Chỉ cần nhìn ánh mắt và nụ cười ấy, chúng tôi đủ hiểu bố vẫn cảm nhận trọn vẹn sự yêu thương của mọi người”, chị Tuyến kể.
Trong mắt những người yêu nhạc, nhạc sĩ Phạm Tuyên là một tượng đài. Nhưng với gia đình, ông vẫn luôn là người cha giản dị, khiêm nhường, không bao giờ đặt nặng danh vị hay hào quang cá nhân. Chị Tuyến nhắc lại một cách trân trọng: “Ông luôn tự hào vì đã nhận được Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2012 – phần thưởng cao quý – dành cho những tác giả có đóng góp lớn lao cho nền văn hóa nước nhà”.
Tuy vậy, với nhạc sĩ Phạm Tuyên, điều quan trọng nhất không nằm ở những tấm bằng khen, mà ở việc những bài hát của ông đã trở thành một phần ký ức chung của bao thế hệ người Việt Nam. “Âm nhạc của bố tôi không phải để phô diễn, mà để đồng hành cùng nhân dân, cùng lịch sử”, chị Tuyến xúc động nói.
Hiểu rõ giá trị di sản ấy, gia đình đã dành nhiều tâm huyết lưu giữ từng trang bản thảo, từng nét bút nắn nót của nhạc sĩ Phạm Tuyên. Không chỉ cẩn thận bảo quản, chị Phạm Hồng Tuyến còn cùng các cộng sự phục dựng, hệ thống hóa toàn bộ sáng tác của ông, lập thư mục chi tiết theo vần ABC và theo từng giai đoạn sáng tác. Chị chia sẻ: “Chúng tôi nghĩ rằng, di sản không chỉ để cất giữ trong ngăn tủ. Chúng tôi muốn đưa âm nhạc của bố tôi đến gần hơn với thế hệ trẻ. Vì thế, bên cạnh sách, chúng tôi làm thêm audio, video, tích hợp mã QR để các bạn nhỏ có thể dễ dàng nghe, xem, cảm nhận bằng điện thoại thông minh”.
Không dừng lại ở việc biên soạn sách nhạc, chị còn triển khai các dự án đồng dao cho trẻ em, những tập sách kể chuyện gắn với âm nhạc, kết nối với các chương trình dạy tiếng Việt cho trẻ em gốc Việt ở nước ngoài. Những bài đồng dao ấy, giản dị mà thấm đẫm tinh thần Việt, đang góp phần nuôi dưỡng tâm hồn Việt trong những đứa trẻ xa quê.
Bản thân nhạc sĩ Phạm Tuyên cũng từng rất lo lắng cho việc lưu giữ những bản thảo quý. Có lần, khi chị Tuyến mang đi phục chế các tập bản thảo đã mục nát theo thời gian, ông đã hốt hoảng tìm kiếm khắp nhà vì sợ mất. Đối với ông, mỗi tờ giấy, mỗi dòng nhạc ấy đều là một phần máu thịt, không thể đánh mất.
Ở tuổi 95, dù không còn có thể tự mình đi lại hay trò chuyện như trước, trong ánh mắt lấp lánh niềm vui mỗi khi nghe tiếng hát thân quen, nhạc sĩ Phạm Tuyên vẫn đang lặng lẽ tiếp tục hành trình đồng hành cùng đất nước – bằng cách của riêng ông.
Ca khúc “Như có Bác trong ngày đại thắng” không chỉ là một bản nhạc, mà còn là một biểu tượng của lòng yêu nước, sự đoàn kết và niềm tin vào tương lai của đất nước. Hãy cùng nhau giữ gìn và phát huy di sản quý báu này, để những giai điệu của nhạc sĩ Phạm Tuyên tiếp tục vang vọng trong lòng mỗi người Việt Nam.
