Việt Nam đang chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng về tiêu thụ đồ uống có đường, đặt ra thách thức lớn về sức khỏe cộng đồng. Bài viết này phân tích tác động của việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với loại đồ uống này, xem xét liệu mức thuế suất hiện hành có đủ mạnh để đảo ngược xu hướng tiêu thụ hay không.
Giới thiệu về sự gia tăng tiêu thụ đồ uống có đường
Theo số liệu của Euromonitor, tiêu thụ nước giải khát có đường tại Việt Nam đã tăng vọt, từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên 6,67 tỷ lít năm 2023, tương đương tăng gấp 4 lần chỉ trong 14 năm. Dự báo xu hướng tăng này sẽ tiếp tục với tốc độ trung bình 6,4%/năm trong giai đoạn 2025-2030. Tình trạng này đòi hỏi các giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tác hại sức khỏe do tiêu thụ quá mức đồ uống có đường gây ra.
Tiêu thụ nước giải khát có đường tăng phi mã, gấp 4 lần sau 14 năm
Áp thuế tiêu thụ đặc biệt: Một giải pháp khả thi?
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường để giảm tiêu thụ. Hiện nay, đã có 117 quốc gia áp dụng biện pháp này. Việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm thực hiện đầy đủ, kịp thời chủ trương của Đảng và Nhà nước, góp phần định hướng sản xuất và tiêu dùng, đồng thời điều tiết thu nhập.
Mức thuế suất cần thiết để đạt hiệu quả?
Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đề xuất mức thuế 10% đối với nước giải khát chứa trên 5g đường/100ml. Tuy nhiên, theo WHO, thuế suất này chỉ có tác động khiêm tốn lên giá bán lẻ (khoảng 5%), dẫn đến hiệu quả giảm tiêu thụ cũng rất hạn chế.
Để có tác động đáng kể, mức thuế cần tăng lên 20% giá xuất xưởng, giúp tăng giá bán lẻ khoảng 10%, từ đó làm giảm mức tiêu thụ trung bình khoảng 10-11%. Tuy nhiên, tác động này sẽ chỉ làm chậm lại tốc độ tăng trưởng tiêu thụ trong một thời gian ngắn, và xu hướng tăng trưởng có thể phục hồi trong các năm tiếp theo.
Thách thức và giải pháp lâu dài
Mức thuế 10% trong dự thảo luật có thể không đủ mạnh để thay đổi thói quen tiêu dùng, do đó không đạt được mục tiêu giảm tiêu thụ vì sức khỏe cộng đồng.
WHO nhấn mạnh việc áp dụng thành công thuế tiêu thụ đặc biệt là yếu tố quan trọng, cung cấp cơ chế theo dõi tiêu thụ và xây dựng các phương án thuế hiệu quả hơn trong tương lai. Bộ Y tế đề xuất mức thuế suất 40% đối với nước giải khát có đường (hoặc 30% từ năm 2026 sau tăng lên 40% theo lộ trình đến năm 2030) để giảm khả năng chi trả, nhằm đảo ngược xu hướng tăng trưởng nhanh chóng của các sản phẩm đồ uống có đường/nước giải khát. Lộ trình tăng thuế suất từ từ sẽ có tác động tích cực hơn.
Kết luận
Việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là cần thiết để giảm tiêu thụ, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, mức thuế suất hiện tại trong dự thảo luật có thể không đủ mạnh để đạt được mục tiêu đề ra. Bộ Tài chính cần xem xét đưa ra một lộ trình tăng thuế suất trong tương lai để đảm bảo tác động lâu dài và hiệu quả trong việc giảm thiểu tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam.
