Bảo Vật Quốc Gia: Biện Pháp Bảo Vệ Và Những Sự Cố Đáng Tiếc

Mở Đầu

Gần đây, sự việc Hồ Văn Phương Tâm (SN 1983, trú tại quận Phú Xuân, thành phố Huế) leo lên ngai vàng triều Nguyễn tại điện Thái Hòa, Đại nội Huế và gây rối, làm gãy phần tựa phía trước tay bên trái của bảo vật quốc gia đã gây bức xúc trong dư luận. Đây là một trong những sự cố đáng tiếc liên quan đến việc bảo vệ và bảo tồn bảo vật quốc gia. Bài viết này sẽ đi sâu vào việc phân tích các sự cố tương tự, các biện pháp bảo vệ và những bài học rút ra để bảo vệ di sản văn hóa.

Nội dung chính

Những Sự Cố Đáng Tiếc Liên Quan Đến Bảo Vật Quốc Gia

Ngai vua triều Nguyễn tại điện Thái Hòa là một hiện vật nguyên vẹn, tinh xảo, biểu trưng cho quyền lực tối cao của triều Nguyễn suốt 143 năm tồn tại. Được công nhận là bảo vật quốc gia vào năm 2015, việc ngai vua bị phá hoại là một sự cố đáng tiếc.

Trước đó, ngày 15/5, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Thanh Hóa đã báo cáo về vụ việc lăng mộ vua Lê Túc Tông, thuộc Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh, bị đào bới, xâm hại bởi nhóm đối tượng người Trung Quốc. Hố đào có kích thước 90 x 52cm, sâu khoảng 1,6m, phá vỡ bia đá và thu được 14 mảnh bia đá có chữ Hán và trang trí rồng thời Lê, cùng 15 mảnh gạch màu xám đen.

Cuối năm 2024, vụ cháy chùa Phổ Quang (xã Xuân Lũng, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ) đã gây hư hỏng nghiêm trọng cho bảo vật quốc gia là Bàn thờ Phật bằng đá. Cục Di sản văn hóa đã yêu cầu Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Phú Thọ kiểm tra và bảo vệ bảo vật này.

Một sự cố nghiêm trọng khác là bức tranh “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của danh họa Nguyễn Gia Trí, được công nhận Bảo vật quốc gia năm 2013, bị hư hại sau khi làm vệ sinh tại Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM vào giữa năm 2019. Việc làm sạch bức tranh bằng nước rửa chén, bột chu và giấy nhám đã gây hư hỏng hơn 30% tác phẩm.

Biện Pháp Bảo Vệ Bảo Vật Quốc Gia

Vào tháng 11/2023, ấn vàng Hoàng đế chi bảo hồi hương và được lưu giữ tại Bảo tàng Nam Hồng (Từ Sơn, Bắc Ninh). Ấn vàng này được công nhận là bảo vật quốc gia vào tháng 1 năm nay. Công tác lưu giữ và trưng bày bảo vật tại Bảo tàng Nam Hồng được thực hiện rất quy củ: Ấn vàng được trưng bày tại tầng 5 của tòa nhà, chỉ có thể tiếp cận bằng thang máy, có camera và 4-5 bảo vệ túc trực 24/24h.

Ông Trần Trọng Hà – Giám đốc phụ trách chuyên môn ở Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng – cho biết, ấn vàng được trưng bày trong tủ kính trong suốt, sử dụng khóa vân tay mà chỉ có mình ông Nguyễn Thế Hồng có thể mở được. Ấn được đặt trên kệ gỗ thời Nguyễn, với dàn đèn chuyên dụng để rọi xuống tủ trưng bày. Ấn vàng được đúc từ vàng 10, có độ bền cao, ít bị oxy hóa nên việc bảo quản không khó. An ninh xung quanh bảo tàng được siết chặt, chỉ khi có sự đồng ý của ông Hồng, khách mới được ra vào khu vực thang máy dẫn lên trưng bày ấn vàng.

Quan Điểm Về Việc Đặt Bảo Vật Trong Tủ Kính

Ông Nguyễn Tiến Đà – Giám đốc Bảo tàng Hà Nội – cho biết, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch thường xuyên có các công văn hướng dẫn về việc kiểm kê, bảo quản và lưu giữ các hiện vật. Tại Bảo tàng Hà Nội, du khách không được chạm vào hiện vật, và các bảo vật được bảo vệ trong kho, lắp camera. Các tư liệu, di sản trưng bày đều có dây an toàn, nếu khách tiếp cận quá gần sẽ bị nhắc nhở ngay. Ông Đà cũng đề xuất đặt các cảm biến ở cạnh hiện vật để cảnh báo khi khách tới gần.

Họa sĩ Vương Lê Mỹ Học – Trưởng phòng Trưng bày, Giáo dục (Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam) – cho biết, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam hiện có 9 bảo vật quốc gia đang được trưng bày. Các hiện vật có dây quây, nhận diện đầy đủ, và có cảm biến riêng, 2 camera giám sát (1 camera dùng riêng cho hiện vật, 1 camera chung). Các tầng đều có người trực bảo vệ hiện vật khi có khách tới thăm, và bảo vệ túc trực 24/24h ở cổng.

Những Bài Học Rút Ra

PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội – nhận định, sự việc ngai vàng ở Huế là lời nhắc nhở rằng di sản không thể tự bảo vệ mình. Cần sớm ban hành các nghị định, thông tư để triển khai cụ thể hơn Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) theo hướng nâng cao năng lực bảo vệ, tăng chế tài đối với hành vi xâm hại, bổ sung quy chuẩn trưng bày hiện vật quý và yêu cầu ứng dụng công nghệ giám sát bắt buộc đối với di tích cấp quốc gia đặc biệt.

Ông Sơn cũng đề xuất xây dựng “Chiến lược quốc gia về an toàn di sản văn hóa”, huy động các nguồn lực công – tư, áp dụng mô hình giám sát thông minh như trí tuệ nhân tạo (AI), cảm biến va chạm, nhận diện hành vi. Ông nhấn mạnh, cần giáo dục di sản ngay từ nhà trường để các em học sinh hiểu rõ giá trị của di sản và biết cách bảo vệ.

Kết Luận

Việc bảo vệ bảo vật quốc gia đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, bảo tàng và cộng đồng. Những sự cố đáng tiếc đã xảy ra là bài học quý giá để chúng ta nâng cao nhận thức và áp dụng các biện pháp bảo vệ hiệu quả hơn. Hãy cùng nhau bảo vệ và gìn giữ di sản văn hóa để tương lai con cháu chúng ta còn có cơ hội chiêm ngưỡng và học hỏi từ những giá trị lịch sử vô giá này.