Edward Jenner, nhà khoa học người Anh, đã tìm ra vaccine đậu mùa vào năm 1796, mở ra một kỷ nguyên mới trong y học. Kể từ đó, vaccine đã trở thành “vũ khí” sắc bén nhất để phòng chống các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Vaccine hoạt động bằng cách kích thích cơ thể sinh ra miễn dịch chủ động, giúp chống lại các bệnh truyền nhiễm.
Việt Nam đã không ngừng nỗ lực hoàn thiện hệ thống tiêm chủng quốc gia, với mục tiêu ngăn ngừa các bệnh dịch nguy hiểm. Hiện nay, có khoảng 30 bệnh truyền nhiễm có thể dự phòng bằng vaccine.
Lịch sử vaccine Việt Nam
Lịch sử sản xuất vaccine tại Việt Nam bắt đầu từ năm 1962, khi Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương sản xuất thành công vaccine bại liệt sống giảm độc lực Sabin. Đây là kết quả của sự hợp tác với các chuyên gia từ Liên Xô (cũ) và nỗ lực không ngừng của GS Hoàng Thủy Nguyên, nguyên Viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương.
Trong bối cảnh chiến tranh và điều kiện y tế còn hạn chế, việc sản xuất vaccine trong nước là bước đột phá quan trọng, giúp cứu sống hàng ngàn trẻ em mỗi năm. Những năm 1959-1960, dịch bại liệt bùng phát mạnh ở các tỉnh phía Bắc, với 17.000 người mắc bệnh và 500 người tử vong. Tuy nhiên, nhờ vaccine do Liên Xô hỗ trợ, tỷ lệ mắc bệnh đã giảm đáng kể.
Năm 1962, những lô vaccine bại liệt đầu tiên được sản xuất tại Việt Nam đã giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh. Từ năm 1990, tỷ lệ trẻ dưới một tuổi được uống đủ ba liều vaccine bại liệt luôn đạt trên 90%.
Thành tựu sản xuất vaccine tại Việt Nam
Sau thành công ban đầu, Việt Nam tiếp tục phát triển và sản xuất nhiều loại vaccine khác như vaccine viêm gan B từ huyết tương người, vaccine viêm gan tái tổ hợp, vaccine viêm não Nhật Bản, vaccine tả uống, vaccine viêm gan A, vaccine sởi, vaccine bạch hầu, ho gà, uốn ván, vaccine Rota.
Công ty TNHH MTV Vắc xin và sinh phẩm số 1 (Vabiotech) đã trở thành một trong những công ty hàng đầu về nghiên cứu, sản xuất và kinh doanh vaccine tại Việt Nam. Vabiotech đã sản xuất thành công vaccine phòng bệnh tả, viêm não Nhật Bản, viêm gan B, viêm gan A. Đặc biệt, vaccine viêm não Nhật Bản thế hệ 1 đã được đưa vào chương trình Tiêm chủng mở rộng từ năm 1997, giúp giảm tỷ lệ mắc bệnh và di chứng thần kinh.
Vaccine viêm não Nhật Bản của Việt Nam đã được xuất khẩu sang Ấn Độ với số lượng 4.490.000 liều. Hiện nay, Vabiotech đang sản xuất 4 loại vaccine gồm vaccine viêm gan A, vaccine viêm gan B, vaccine viêm não Nhật Bản và vaccine tả uống.
Chương trình Tiêm chủng mở rộng
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương nhận định, chương trình Tiêm chủng mở rộng được triển khai từ năm 1985 tại 100% xã, phường trong cả nước là một thành công lớn. Chương trình này đã giúp giảm hàng trăm đến hàng nghìn lần số người nhiễm các bệnh dịch như bạch hầu, ho gà, sởi.
Việt Nam thực hiện tiêm chủng miễn phí cho trẻ em và phụ nữ có thai với 12 loại vaccine, với tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ luôn đạt trên 90%. Hiện nay, Việt Nam tự sản xuất được 10/12 loại vaccine, góp phần giảm mắc các bệnh có vaccine tiêm chủng và thanh toán, loại trừ một số bệnh truyền nhiễm.
Kết quả, bệnh bại liệt đã được thanh toán vào năm 2000, uốn ván sơ sinh được loại trừ năm 2005. Việt Nam cũng đang tiến tới loại trừ sởi, viêm gan B ở trẻ dưới 5 tuổi và duy trì tỷ lệ tiêm chủng trên 95% trong nhiều năm.
Tầm nhìn đến năm 2030
Chính phủ Việt Nam đã thông qua Chương trình bảo đảm nguồn cung vaccine đến năm 2030, với mục tiêu làm chủ công nghệ sản xuất 15 loại vaccine và sản xuất tối thiểu 5 loại vaccine. Các vaccine sản xuất trong nước sẽ đạt tiêu chuẩn tương đương với tiêu chuẩn quốc tế.
Để đạt được mục tiêu này, ngành y tế cần tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng nhà máy đạt chuẩn GMP, hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng vaccine theo WHO, tăng cường đầu tư nghiên cứu và chuyển giao công nghệ mRNA.
Đại dịch Covid-19 đã mở ra kỷ nguyên mới cho công nghệ mRNA, không chỉ là bài học về y tế mà còn là lời cảnh tỉnh về chiến lược quốc gia. Tự sản xuất vaccine không chỉ giúp Việt Nam phòng chống dịch bệnh hiệu quả mà còn khẳng định vị thế trên bản đồ công nghệ sinh học toàn cầu.
Kết luận
Hơn nửa thế kỷ qua, vaccine đã trở thành “vũ khí” quan trọng giúp cứu sống hàng ngàn trẻ em mỗi năm. Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc sản xuất và tiêm chủng vaccine, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao vị thế quốc gia trên thế giới. Với tầm nhìn đến năm 2030, Việt Nam tiếp tục nỗ lực để làm chủ công nghệ sản xuất vaccine, đảm bảo an ninh y tế và phát triển bền vững.
