Sự nghiệp và cuộc đời đa tài của PGS.TS Nguyễn Lân Cường

Sinh năm 1941, PGS.TS Nguyễn Lân Cường là người con thứ tư trong đại gia đình Nguyễn Lân, một dòng họ khoa bảng nổi tiếng với nhiều đóng góp cho đất nước. Cha của ông là NGND, GS. Nguyễn Lân, một học giả uyên bác. Các anh chị em của ông đều là những chuyên gia đầu ngành, như GS. Nguyễn Lân Dũng, GS. Nguyễn Lân Hùng, và nhạc sĩ Nguyễn Lân Tuất. Truyền thống dòng họ Nguyễn Lân luôn là niềm tự hào lớn lao, với mỗi con cháu trai đều mang chữ Lân trong tên, tạo nên một cộng đồng đặc biệt khi họp mặt.

Cuộc sống và tính cách của PGS.TS Nguyễn Lân Cường

GS. Nguyễn Lân Dũng, anh trai của PGS.TS Nguyễn Lân Cường, chia sẻ rằng em trai mình là người sống sôi nổi, đầy nhiệt huyết, vừa say mê khảo cổ, vừa đắm đuối với âm nhạc. Ông Nguyễn Lân Cường sống chan hòa với bạn bè, được rất nhiều người quý mến. Ngay cả khi biết mình mang bệnh hiểm nghèo, ông vẫn giữ tinh thần lạc quan phi thường.

“Cường chỉ mới phát hiện bị ung thư dạ dày giai đoạn cuối khoảng 3 tháng trước khi mất, nhưng không hề bi quan. Em còn đùa rằng: ‘Khi nào em khỏi bệnh, em sẽ làm một cuốn sách tuyển tập với 300 người đến thăm mình’. Nghe mà thương lắm”, ông Lân Dũng nghẹn ngào.

Trong gia đình có 8 anh chị em, sự ra đi của ông Nguyễn Lân Cường là một mất mát lớn đối với GS. Nguyễn Lân Dũng. Ông thổ lộ: “Cường là người sống thân ái, không phân biệt thân sơ, lúc nào cũng sẵn lòng giúp đỡ. Đó là một con người ưu tú, hăng hái, sống hết mình và chẳng bao giờ than phiền điều gì”.

Sự nghiệp khoa học và khảo cổ học

Từ nhỏ, ông Nguyễn Lân Cường đã sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật, nhưng ông lại rẽ sang con đường khoa học theo định hướng của cha, vì người anh cả trong nhà đã đi theo nghiệp nghệ thuật. Nghe theo lời dạy của cha, ông thi đỗ vào khoa Sinh vật, Đại học Tổng hợp Hà Nội. Tuy nhiên, tình yêu sân khấu vẫn âm ỉ cháy trong ông. Khi còn là sinh viên năm nhất, Nguyễn Lân Cường lén đăng ký thi tuyển vào đội kịch của Đoàn nghệ thuật Bộ Văn hóa và bất ngờ trúng tuyển.

Sau khi tốt nghiệp ngành sinh học, ông Nguyễn Lân Cường về công tác tại Viện Khảo cổ học Việt Nam và gắn bó trọn đời với con đường khoa học, đặc biệt là cổ nhân học – ngành nghiên cứu về dấu tích của người xưa qua di cốt và hài cốt. Sự lựa chọn ban đầu tưởng như “an phận” ấy đã đưa ông đến với nhiều thành tựu lớn. Ông là Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam, chủ nhiệm nhiều đề tài cấp quốc gia, tham gia khai quật, phục chế các di hài nổi tiếng.

Với PGS.TS Nguyễn Lân Cường, khảo cổ học không chỉ là công việc khai quật và nghiên cứu những bộ di cốt khô khan, mà là hành trình sống động đi tìm lại các câu chuyện bị lãng quên – nơi mỗi bộ xương là một linh hồn cần được thấu hiểu, trân trọng và hồi sinh.

Sự nghiệp âm nhạc và nghệ thuật

Không dừng lại ở những nghiên cứu khô khan, ông thổi sự sống vào khoa học bằng cả nét cọ và nốt nhạc. Cuốn Bộ xương người nói với bạn điều gì? – tác phẩm đoạt giải B tại Giải thưởng Sách Quốc gia năm 2024 – là minh chứng sinh động. Không chỉ truyền tải tri thức khoa học, cuốn sách còn được ông tự tay minh họa với hơn 320 bức tranh sơn dầu, khiến những bộ xương trở nên gần gũi, mang vẻ đẹp sâu sắc và đầy tính nhân văn.

Dù sự nghiệp gắn với nghiên cứu khoa học, âm nhạc vẫn luôn là mạch ngầm chảy trong con người PGS.TS Nguyễn Lân Cường. Năm 10 tuổi, ông được đưa sang Trung Quốc học tại Khu học xá Việt Nam ở Nam Ninh, Quảng Tây. Tại đây, ông được học âm nhạc với các thầy Túc Nhân Kim (Trung Quốc) và nhạc sĩ Phạm Tuyên, Nguyễn Hữu Hiếu – người đầu tiên chỉ huy dàn hợp xướng ở Việt Nam.

Trở về nước, ông nhanh chóng thể hiện năng lực âm nhạc khi chỉ huy các dàn nhạc tại Trường Lý Thường Kiệt, nơi ông gặp gỡ và kết bạn với nhạc sĩ Phú Quang. Ngay từ năm 19 tuổi, ông đã có những sáng tác đoạt giải: Tiếng hát bản Mường, hợp xướng Tiếng ca trên bè gỗ…

Trong hơn 60 năm, ông sáng tác gần 100 tác phẩm âm nhạc, đa dạng từ hợp xướng đến ca khúc, từng đảm nhận vai trò chỉ huy Dàn hợp xướng Hanoi Harmony và giữ nhiều vị trí trong các hội văn học nghệ thuật.

Cuộc sống riêng và những tháng cuối đời

Dù nổi bật trong sự nghiệp, PGS.TS, nhạc sĩ Nguyễn Lân Cường rất kín tiếng trong đời tư. Mãi đến năm 1982, khi đã 41 tuổi, ông mới lập gia đình. Vợ ông là người giữ lửa trong nhà, chăm sóc tổ ấm để ông yên tâm công tác. Con gái đầu lòng tên Hoa Cương, chào đời đúng ngày Quốc khánh 2/9. Con trai tên Nguyễn Lân Chương theo học chuyên ngành tài chính ngân hàng và hiện làm lập trình, giảng dạy tại Hà Nội. Dù không nối nghiệp âm nhạc hay khoa học, ông vẫn tự hào con trai mình mang dòng máu trí thức.

Những tháng cuối đời, ông mới phát hiện bị ung thư dạ dày giai đoạn cuối. Vì phát hiện muộn, ông không thể điều trị bằng hóa xạ trị mà chỉ áp dụng phương pháp đích. Dù buồn vì còn nhiều dự định chưa hoàn thành, ông vẫn giữ tinh thần lạc quan. Ông từng chia sẻ: “Tôi vẫn nói vui với học trò rằng, sang thế giới bên kia, tôi vẫn làm nhạc, dạy học, làm khảo cổ”.

Kết luận

PGS.TS Nguyễn Lân Cường là một con người đa tài, sống hết mình cho khoa học và nghệ thuật. Sự ra đi của ông là mất mát lớn không chỉ với gia đình mà còn với giới khoa học, nghệ thuật và giáo dục nước nhà. Ông để lại di sản quý báu cho nhiều thế hệ sau, minh chứng cho sự đa tài, bền bỉ và tận hiến. Hãy cùng nhớ và tôn vinh những đóng góp to lớn của ông trong cuộc sống và sự nghiệp.

Tài liệu tham khảo: